التحلیل النفسي لأشعار ابن الفارض في ضوء المنهج النفسي الإیجابي لمارتن سلیجمان

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذة مساعدة، قسم اللغة العربية وآدابها، أکاديمية العلوم الإنسانیة والدراسات الثقافیة، طهران، إيران.

2 ماجستير في اللغة العربية وآدابها، أکاديمية العلوم الإنسانیة والدراسات الثقافیة، طهران، إيران.

المستخلص

يعتبر التفكير الإيجابي وأثره في تحسين حياة الإنسان من أهم أهداف علم النفس. علم النفس الإيجابي (Positive psychology) هو علم ناشئ يقوم على فهم المشاعر والانفعالات الإيجابية والفضائل والقدرات البشرية محاولاً تحقيق حياة أفضل من خلال تحقيق الذات وازدهاره. بالنظر إلى السياق الثقافي لعلم النفس الإيجابي، فإن إعادة قراءة الأعمال الأدبية في ضوء هذا النهج الجديد، مع شرح الزوايا المجهولة لهذه النصوص، يمكن أن يوفر الأساس للتطبيق العملي واستخدام التعاليم الأخلاقية في حياة القراء قدر الإمكان. وفي الوقت نفسه، يمكن للنصوص الصوفية المليئة بالتعاليم الأخلاقية أن تكون منصة جيدة لمثل هذا البحث. ابن الفارض هو شاعر وصوفي مصري من القرن السابع الهجري، تنعكس تعاليمه الأخلاقية وأبعاده النفسية بشكل كبير في أشعاره. وعليه، تستخدم هذه الدراسة المنهج الوصفي التحليلي لفحص انعكاس الانفعالات الإيجابية - أحد مجالات علم النفس الإيجابي - في قصائد ابن الفارض. الغرض من هذه الدراسة هو تقييم نهج التفكير الإيجابي لابن الفارض وكذلك معرفة مبادئه الصوفية والأخلاقية للإيجابية وتحقيق الذات لدى الإنسان. أظهرت النتائج أن ابن الفارض يتعامل بإيجابية مع الحياة وأن وجود الانفعالات الإيجابية المتعلقة بالماضي والحاضر والمستقبل في قصائده یدلّ على الإيجابية والصحة النفسية وتحقيق الذات عنده، كما تقدم التعاليم الإيجابية للجمهور.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

Psychological Critique of Ibn al-Fariz's Poems with Seligman's Positive Psychological Approach

المؤلفون [English]

  • Sabereh Siavoshi 1
  • Masoumeh Nemati Ghazvini 1
  • Zeinab Mahdavi Pile Rood 2
1 Assistant Professor at the Institute of Humanities and Cultural Studies.Tehran. Iran
2 M.A of Arabic Language and Literature in Institute for Humanities and Cultural Studies. Tehran. Iran
المستخلص [English]

Over time and progress in science and technology have led to the growth and increase of concerns and consequently the anxiety and worries of contemporary man. Despite the increasing problems of human beings, today the importance of mental and intellectual health has been considered more than ever.For the last half century psychology has been consumed with a single topic only-mental illness-and has done fairly well with it. But this progress has come at a high cost. Relieving the states that make life miserable, it seems, has made building the states that make life worth living less of a priority. But people want more than just to correct their weaknesses. They want lives imbued with meaning, and not just to fidget until they die. New research into happiness, though, demonstrates that it can be lastingly increased. And a new movement, Positive Psychology, shows how you can come to live in the upper reaches of your set range of happiness. The positive emotions of confidence, hope, and trust, for example, serve us best not when life is easy, but when life is difficult.Positive thinking and its effect on human well-being is one of the most important goals of psychology. Positive psychology as a nascent science based on understanding positive emotions, Human virtues and abilities are in the effort to achieve a better life through self-fulfillment and self-realizati. Positive emotion can be about the past, the present, or the future. The positive emotions about the future include optimism, hope, faith, and trust. Those about the present include joy, ecstasy, calm, zest, ebullience, pleasure, and (most importantly) flow. From the beginning of creation, man has always been concerned with finding a life full of meaning and happiness.  Therefore, the attention of thinkers, philosophers and experts in each nation has long been focused on the concepts that were the basis of human happiness. By thinking in literary texts, especially mystical texts, it can be seen that many writers and mystics in their works provide guidelines for human growth and happiness in various aspects of life. The positive emotions about the past include satisfaction, contentment, fulfillment, pride, and serenity. Given that the source of literary genres is human emotions and thoughts,Today, psychological analysis of literary works has a special place in literary criticism. Mystical texts, which are full of moral teachings, have a lot of potential for such analysis. Given the cultural context of positive psychology, re-reading the works of writers and mystics with the new approach As well as using their instructions is an effective step towards the growth of both sciences, human life and mental health. Ibn Fariz is an Arab mystic and poet whose poems can be found in the presence of positive psychological components. In this study we used a descriptive-analytical method to examine the presence of positive emotions - one of the fields of positive psychology - in Ibn Fariz's poems. The purpose of this study was to evaluate Ibn Fariz's positive thinking approach Also, knowing his mystical and moral guidelines is for the positivity and self-fulfillment of human beings.The results of the research have been prepared in order to answer these two questions:
-           According to Seligman's theory, how is Ibn Fariz's approach evaluated according to the reflection of past, present and future emotions in his poems?
-           Which of the positive emotions of the past, present and future is more frequent in Ibn Fariz's Divan and what does it indicate?
The results of the research show that Ibn Fariz has a positive approach to life, The presence of positive emotions related to the past, present and future, His poems show his positivity, mental health and self-fulfillment, provide positive teachings to people.The experience of positive emotions has given Ibn Fariz more resilience in the face of life's difficulties, and the poet's attention to positive emotions in relation to the future indicates his positive personality.Also, the presence of positive emotions towards the future, which includes optimism, trust, belief, faith and hope, has a higher frequency compared to positive emotions than the past (satisfaction) and the present (pleasure).

الكلمات الرئيسية [English]

  • Positive psychology
  • Positive emotion
  • Ibn al-Farid
  • Martin Seligman

نقد روانشناختی اشعار ابن فارض بر اساس رویکرد روان­شناسی مثبت­گرای مارتین سلیگمن

صابره سیاوشی[1]

معصومه نعمتی قزوینی[2]

زینب مهدوی پیله رود[3]

چکیده

مثبت­اندیشی و تأثیر آن در بهبود زندگی انسان از مهم­ترین اهداف علم روان­شناسی است. روانشناسی مثبت­گرا (Positive Psychological) به عنوان علمی نوپا با تکیه بر درک هیجانات مثبت، فضیلت­ها و توانمندی­های انسان در تلاش برای تحقق زندگی بهتر از طریق خودشکوفایی و تحقق خویشتن آدمی است. با توجه به اینکه آثار ادبی از احساس و افکار انسان سرچشمه می‌گیرد، امروزه تحلیل روان­شناختی آثار ادبی از جایگاه ویژه­ای در نقد ادبی برخوردار است. نظر به زمینۀ فرهنگی روانشناسی مثبت، بازخوانی آثار ادبی با این رویکرد جدید، ضمن تبیین زوایای ناشناخته­ای از این متون، می‌تواند زمینۀ کاربرد عملی و استفاده هرچه بیشتر از آموزه‌های اخلاقی آن در زندگی را فراهم می‌کند. متون عرفانی نیز که سرشار از آموزه­های اخلاقی است، قابلیت فراوانی جهت این گونه تحلیل را دارا می­باشد. ابن فارض، عارف و شاعر مصری قرن هفتم هجری است که آموزه‌های اخلاقی و ابعاد روان‌شناختی به نحوی چشمگیر در اشعارش نمود یافته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی حضور هیجانات مثبت- یکی از حوزه­های روانشناسی مثبت- در اشعار ابن فارض می­پردازد. هدف این پژوهش ارزیابی رویکرد مثبت­اندیشی ابن­فارض وهمچنین شناخت رهنمود­های عارفانه و اخلاقی او در جهت مثبت­نگری و خودشکوفایی انسان است. نتایج پژوهش نشان­ می­دهد که ابن فارض دارای رویکرد مثبت به زندگی بوده و برقراری تعادل در میزان هیجانات مثبت مربوط به گذشته، حال و آینده در اشعار وی نشان از مثبت­نگری، سلامت روانی و رسیدن او به خودشکوفایی است که در ضمن آن آموزه­های مثبت­نگر قابل تأملی را به مخاطب ارائه می­دهد.

 کلیدواژه­ها: هیجان­ مثبت، مثبت­­اندیشی، روان­شناسی مثبت­نگر، مارتین سلیگمن، ابن فارض.

 

[1]. استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. S.syavashi@ihcs.ac.ir

[2]. استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران. m.nemati@ihcs.ac.ir  

[3]. کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.zeinab.mahdavi.p@gmail.com

الکتب
- ابن الفارض (2011م). دیوان، بیروت: دار صادر.
- ابن‌فارض (1395ش). دیوا‌‌ن سلطان العاشقین ابن‌فارض مصری. به تحقیق سید فضل‌الله و اعظم میر­قادری. قم: آیت اشراق.
- بن نیک، فردریک (1393ش). رفتار درمانی شناختی مثبت­نگر: از کاستن درد و رنج تا افزایش موفقیت. ترجمه کرم خمسه. تهران: بدر.
-بیابانگرد، اسماعیل (1374ش). روش­های افزایش عزت­نفس در کودکان و نوجوانان. چاپ سوم. تهران: انجمن اولیا مربیان.
- ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد (1384ش). شرح نظم الدرّ، تصحیح وتحقیق اکرم جودی نعمتی، تهران: مرکز میراث مکتوب.
- دانجلیس، باربارا (1379ش). اعتماد به نفس دستیابی به آن و زندگی با آن. ترجمه شهرزاد لولاچی. تهران: اوحدی.
- رحیمیان، سعید (1390ش). حب و مقام در حکمت و عرفان نظری. شیراز: نوید شیراز.
- زمانی، کریم (1386ش). میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی. تهران: نی.
- السکاکي، یوسف بن أبي بکر (1987م). مفتاح العلوم. بیروت: دار الکتب العلمیة.
- سلیگمن، مارتین ای پی (1397ش)أ. شادمانی درونی. ترجمه مصطفی تبریزی و رامین کریمی و علی نیلوفری. تهران: دانژه.
- --------------( 1397ش)ب. شکوفایی روان­شناسی مثبت­گرا. ترجمه امیر کامکار وسکینه هژبریان. تهران: روان.
- شین، اسکاول (1386ش). چهار اثر از فلورانس اسکاول شین. ترجمه گیتی خوشدل. تهران: پیکان.
- کار، آلن (1387ش). روان­شناسی مثبت  علم شادمانی و نیروی انسانی. ترجمه حسن پاشاشریفی وجعفر نجفی زند. تهران: سخن.
- مایو، محمد (1421ق)، دیوان ابن الفارض، ط1، حلب: دار القلم العربي.
- النابلسي، عبدالغني و شیخ حسن البوریني ( 1918م). شرح دیوان ابن الفارض. القاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
- همیلتون، ملکم (1377ش). جامعه­شناسی دین. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: تبیان.
- Baltes, P & Staudinger U.(2000). Wisdom: a metaheuristic (pragmatic) to orchestrate mind and virtue towards excellence. American Psychologist 55: Pp.122-136.
- Eddington N, and Shuman R. (2006).Subjective Well-Being (Happiness).Continuing Psychology Education Inc. www.texcpe.com.
- Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist. 56(3),Pp 218-226.
- Lopez, Shane. J. (2009).Encyclopedia of positive psychology.Blackwell Publishing.
- Peterson, C., & Seligman, M. E. P. (2004) ,Character strengths and virtues: A hand book and classification. New York: Oxford University
- Seligman, M. E. P., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction.American Psychologist.
- Scheier, M. Carver, C. & Bridges. M. (2000).Optimism.Pessimism and psychological well- being. In E. Chang (ed) . Optimism and pessimism: Theory, Research and Practice. Washington, DC: American Psychological Association. Pp 189- 216.
- Swinyad, William and Kan, AH.Keng and Phua HUI-YIN (2001), Happiness, Materialism , and Religious Experience in the us and Singapore. Journal of Happiness Studies. No 2: 13–32.
- Ryan. R.M. and Deci .E.L. (2001).ON Happiness and Human Potentials.Annual Review of Psychology.Vol.52, Pp.141-166.
 
المقالات
- ایروانی، جواد و علی عمادی.(1392ش). «واکاوی چارچوب و شاخصه­های اعتماد به نفس در پرتو آموزه­های قرآنی». دوفصلنامه آموزه­های قرآنی. شمارۀ 18. .ص. 25- 50.
- خاکشور. فاطمه و باقر غباری بناب و فاطمه شهابی­زاده.(1392ش). «نقش تصور از خدا و هویت مذهبی در معنای زندگی».فصلنامه روانشناسی و دین. ش2. صص. 56- 53.
- قاسمی، نظام­الدین و مرضیه قریشیان. (1388ش). «روان­شناسی مثبت رویکرد نوین روان­شناسی به طبیعت انسان». فصلنامه تازه­های روان درمانی. ش51 و 52. .ص.98-114.
- میرشاه­جعفری، ابراهیم و محمدرضا عابدی و هدایت­الله دریکوندی. (1381ش). «شادمانی و عوامل مؤثر بر آن». فصلنامه تازه­های علوم شناختی. سال 4. ش 3. .صص.50-58.
- نظری منتظر، فرشته.(1386ش). «نیروی تفکر مثبت( تاثیر امید و خوش­بینی در زندگی)». رشد معلم. شماره 219. صص.10-11.