النقد السوسيولوجي لرواية «عالم بلا خرائط» لجبرا إبراهيم جبرا وعبدالرحمن منيف (إعتماداً على منهج غولدمان البنيوي)

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلف

أستاذ مساعد، قسم اللغة العربیة وآدابها، جامعه بیام نور، طهران، ایران. .

المستخلص

يعدّ النقد السوسيولوجي من الطرق الفعالة لنقد النّصوص الأدبيّة لاسیّما الروايات. ويبحث في هذا المنهج عن إستكشاف العلاقة بين بنية الرواية ومحتواها بظروف وتحوّلات المجتمع والبيئة الّتي ولدت فيها، ویتمّ نقد ودراسة كيفية الإنعکاس الفني وصدی المجتمع في العالم الخيالي والأدبي. وتعتبر الرواية أفضل جنس للدراسة السياسية والاجتماعية لتاريخ البلدان المعاصر وهي في الحقيقة التعبير الفني عن أحداث البيئة الاجتماعية. إنّ مناقشة بنية العمل الأدبي وإيجاد علاقته بمجمل الظروف الاجتماعية للمجتمع الّذي خُلقت فيه الروايةُ في تلك الفترة الزّمنية المحددة هو الهدف الأساسي للنقد الاجتماعي. وإنّ مؤلفي رواية «عالم بلا خرائط» في العالم الخيالي لِعملهما المشترك مع التمثيل الفني لتفاصيل حربي 1948 و1967 وقد تعاملا بذكاءٍ شديدٍ مع سوسيولوجية الناس في عصرهم وفي نثرهم الإفتراضي والخيالي، قدّما رؤيتهما النقدية لقضايا العالم العربي الراهنة. و قد تناولت هذه الدراسة محتوى الرواية وعلاقتها المتبادلة بالمجتمع اعتماداً علی المنهج الوصفيّ- التّحلیليّ وبالرجوع إلی نماذج غولدمان البنیوي وكشفت عن هیئة واضحة للرؤیة الکونیّة للمؤلفين وتطبّقها مع طبقتهم الاجتماعية. ونتائج هذة الدراسة تشیر إلی أنّ المؤلّفين فقد حاولا ترسیم قضایا ومشاکل عصرهم الکبری في مکان عموریة الخیالي الّذي لا یمکن رسمها في أيّ خریطة جغرافیة بحسب الدلالة المجازية لعنوان الروایة (عالم بلا خرائط) بحيث تصبح رمزاً لكلّ مدن العالم العربي الهامّة ويمكن تعميم قضاياها السياسية والاجتماعية التی هي مفيدة للجميع.

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

Sociological criticism of the novel “A World Without Maps” by Jabra Ibrahim Jabra and Abdul Rahman Munif (based on Goldman’s structuralist approach)

المؤلف [English]

  • Fahimeh Yeganeh Dizajwar
Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.
المستخلص [English]

Abstract
Sociological criticism is one of the effective methods for criticizing literary texts, especially novels. This approach seeks to explore the relationship between the structure of the novel and its content with the circumstances and transformations of society and the environment in which it was born, and the method of artistic reflection and echo of society in the fictional and literary world is criticized and studied. The novel is considered the best genre for the political and social study of the history of contemporary countries and is in fact the artistic expression of the events of the social environment. Discussing the structure of the literary work and finding its relationship with the overall social conditions of the society in which the novel was created in that specific time period is the main goal of social criticism. The authors of the novel "A World Without Maps" in the fictional world, due to their joint work with the artistic representation of the details of the wars of 1948 and 1967, dealt with the sociology of people in their time and in their hypothetical and fictional prose, presented their critical vision of the current issues of the Arab world. This study addressed the content of the novel and its mutual relationship with society based on the descriptive-analytical approach and by referring to Goldman's structural models and revealed a clear form of the authors' universal vision and its application with their social class. The results of this study indicate that the authors have tried to draw the major issues and problems of their age in the fictional place of Amouria, which cannot be drawn on any geographical map according to the metaphorical meaning of the title of the novel (A World Without Maps) so that it becomes a symbol for all the important cities of the Arab world and its political and social issues can be generalized and useful to all.
 
 Keywords: Novel, Sociological Criticism, A World Without Maps, Jabra Ibrahim Jabra, Abdul Rahman Munif, Goldman.
 
Introduction
Goldman's structuralism: Perhaps modern sociology of literature is based on a basic assumption that literary creativity is a symbol of social life in all its different dimensions, and this assumption allows the researcher to perceive the features of literary effects and the features of societies in general by relying on the application of the dynamic structural approach, which was explained by (Lucien Goldman) in the studies he collected in his book (Dialectical Research), which includes in one of its first parts a chapter entitled (Dialectical Materialism and the History of Literature) and (The Concept of Expressive Structure in the History of Culture). There is a third study that is considered an application of the structural approach and its title is (Sexism and the Tragic Vision of the World).
The individual alone cannot achieve a certain vision of the world, as this vision is achieved in many cases by a group of individuals with a certain connection to all the elements that constitute reality. Therefore, attempts to interpret literary works in light of the author's personal life, or to depict his private social environment, are futile attempts, given that the relationships that arise in the field of literary works, or rather the relationship between the individual and society, are complex relationships, such that they cannot be interpreted mechanically, nor can all the elements of interpretation known to the author's life be obtained. This attempt does not enable us to reach what is essential, that is, to discover the nature of the relationship between the literary work and the worldview related to some social classes. For this reason, we cannot pay attention to the intentions that afflict the author's conscience and have determined their type in constructing the artistic or literary work. Since the relationship is close between the individual, society and culture, and this relationship is not achieved in the field of abstract thought, but can be clearly achieved in the field of literary or artistic work, that is, it can be achieved at the cultural level of these three poles (culture, individual, society)
 
Materials & methods
Lucien Goldman finds that talking about the issue of the relationship between the individual and the work, imposes on us to distinguish between the personal role of the blog writer, and the function of his individual behavior on the one hand, and the philosophical or literary content on the other hand, as the objective function of the individual behavior of the author is in fact nothing but his role. The researcher in this field does not aim to discover the role of the writer or his behavior, but rather aims to discover the meanings or connotations contained in the work itself. The literary work has its own internal logic, this is the essential field to which the researcher directs his attention. So what is the method that should be applied? (Lucien Goldman) answers that it is the structural approach, as it is more suitable for highlighting the internal coherence of the literary work, and in his opinion, it is usually characterized by the presence of a set of necessary relationships consisting of the elements of form and content. Studies that attempt to research some elements of the work without considering the other elements that form its parts, fragment the unity of its structure and distance the researcher from discovering its objective connotations, as each element has a function directly related to the structure with overall connotations.The main questions of this article based on its central topic and according to the aforementioned interpretations are the following:
1- To what extent were Jabra and Munif able to highlight the problems of Arab societies and their social and political disturbances in the novel using their literary and narrative abilities and taking a useful step towards improving the conditions of society?
2- What is the universal vision inherent in the novel "A World Without Maps" and how can this universal vision be described as a coherent whole in relation to one of the social groups?
 
Discussion & Result
As for the literary genre of the novel, it is more related to society and its formation, and it is basically a protest against bourgeois society. The emergence of the novel in its modern sense is influenced by certain social circumstances, just as society is influenced by the novel and the ideas of novelists as well; the novel "A World Without Maps" is no exception to this rule. Its authors have tried to present an image of the turbulent period of Arab societies during the years 1948 to 1979 in the fictional and fabricated world of their works with a social theme. They dealt very intelligently with the sociology of people in their time. 2- The writers' insistence on committing to expressing social commitments is very clear, which could be their motivation for writing this work. They used different methods to return to the past, internal monologues, and the stream of consciousness style, and created a coherent and harmonious prose with the subject, and opened a new window before the reader's eyes and made their vision of world issues prominent. Aladdin is the narrator and the main character of the novel and he is the same problematic hero (the problematic man) who cannot be indifferent to cruelty. He pointed out this importance in Goldman's structural method of analyzing the text as much as he could.
 
Conclusion
The results of this study indicate that the authors have tried to draw the major issues and problems of their age in the fictional place of Amouria, which cannot be drawn on any geographical map according to the metaphorical meaning of the title of the novel (A World Without Maps) so that it becomes a symbol for all the important cities of the Arab world and its political and social issues can be generalized and useful to all.
 

الكلمات الرئيسية [English]

  • Novel
  • Sociological Criticism
  • A World Without Maps
  • Jabra Ibrahim Jabra
  • Abdul Rahman Munif

نقد جامعه شناختی رمان "عالم بلا خرائط" جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف با تکیه بر رویکرد ساختارگرایی گلدمن

فهیمه یگانه دیزج‌ور[1]

چکیده:

 رمان بهترین ژانر براي تحلیل سیاسی و اجتماعی تاریخ معاصر کشورهاست و در حقیقت بیان هنری همان وقایع محیط اجتماعی است. بحث در ساختار اثر ادبی و یافتن ارتباط آن با کلیت اوضاع اجتماعى جامعه‌ای که رمان در آن دوران زمانی خاص خلق شده است، هدف اصلى نقد اجتماعی است. رمان "عالم بلا خرائط" که محصول مشترک دو رمان‌نویس بزرگ جهان عرب، جبرا ابراهیم جبرا و عبدالرحمن منیف است، با تمی اجتماعی تصویری از جوامع عربی را در سال 1979م ارائه داده است. این نویسندگان در جهان تخیلی اثر خویش، با بازنمایی هنرمندانه جزئیات جنگ‌های 1948 و 1967 بسیار هوشمندانه به جامعه‌شناسی مردم روزگار خود بپردازند و در نثر مجازی و ساختگی خود، نگاه انتقادی آنان را نسبت به مسائل روز جهان عرب بازتر نمایند. پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی، و با استناد به الگوی ساختارگرایی تکوینی گلدمن، در پی بررسی محتوای رمان و رابطه‌ی متقابل آن و اجتماع پرداخته است و نمایی روشن از جهان‌بینی نویسندگان و انطباق آن با طبقه اجتماعی‌شان آشکار کرده است. رهیافت این جستار حاکی از آن است که با توجه به دلالت استعاری عنوان رمان (جهانی بدون نقشه‌ها)، نویسندگان سعی داشته‌اند با خلق این اثر، مسائل و معضلات بزرگ زمانه خود را در گیر و دار مکانِ خیالی عموریه که در هیچ نقشه‌ی جغرافیایی کنونی یافت نمی‌شود، ترسیم نمایند، تا سمبلی برای تمامی شهرهای مهم جهان عرب باشد و قضایای سیاسی و اجتماعی‌ آن بر همگان، قابل تعمیم و عبرت‌آموز گردد.

کلید واژگان: رمان، نقد جامعه شناختی، عالم بلا خرائط، جبرا ابراهیم جبرا، عبدالرحمن منیف، گلدمن.

 

 

[1] -  استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.Yeganeh@pnu.ac.ir ، 

تاریخ دریافت: 5/10/1402، تاریخ پذیرش: 28/01/1403

 

  • آلوت، مریام (۱۳۸۰). رمان به روایت رمان نویسان، ترجمه علی محمد حق شناس، چاپ دوم، طهران: مرکز.
  • اسکار پیت، روبر (۱۳۷۶). جامعه شناسی ادبیات، ترجمه مرتضی کتبی، چاپ دوم، طهران: سمت.
  • اسکولز، رابرت (۱۳۸۷). عناصر داستان، ترجمه فرزانه طاهری، چاپ سوم، طهران: نشر مرکز.
  • جبرا، جبرا ابراهیم والمنیف، عبدالرحمن (1992). عالم بلا خرائط، بيروت: المؤسسة العربية للدراسات والنشر.
  • جرار، ماهر (2005). عبدالرحمن منيف سيرة وذکريات، بيروت: المرکز الثقافي العربي.
  • خلیل، ابراهیم (2001). جبرا إبراهيم جبرا الأديب الناقد، بيروت: المؤسسة العربية للدراسات والنشر.
  • ریمون کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمه‌ی ابوالفضل حرّی، چاپ 1، طهران: نیلوفر.
  • زیما، پیر (1377). جامعه شناسی رمان از دیدگاه یان وات، لوکاچ، ماشری، گلدمن، باختین. درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات. ترجمه و گردآوری محمد جعفر پوینده، طهران: نقش جهان.
  • عسگری حسنلو، عسگر (1393). جامعه‌شناسی رمان فارسی، طهران: نگاه.
  • عسگری حسنلو عسگر (۱۳۸۵). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی، رساله دکتری زبان و ادبیات فارسی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  • الزعبي، أحمد (1993). مقالات في الأدب والنقد، أربد، أردن: مکتبة الکتاني.
  • راودراد، دکتر اعظم (1382). نظریه‌های جامعه شناسى هنر و ادبیات. طهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  • رمضان، عبد العظيم (١٩٦٨). تطور الحركة الوطنية في مصر من سنه 1918 إلى سنه 1936، القاهره، المؤسسة المصرية للتأليف النشر.
  • زرافا، میشل (۱۳۶۸). ادبیات داستانی رمان و واقعیت اجتماعی، ترجمه نسرین پروینی، طهران: فروغی.
  • لنار، ژاک (1377). جامعه‌شناسی ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن، ترجمه محمد جعفر پوینده، طهران: نقش جهان.
  • لوونتال مارک‌لو (1384). جامعه شناسی ادبیات، ترجمه محمدرضا شادرو. مجله جامعه شناسی ایران. د 6 ، ش 3، ص 45.
  • گلدمن، لوسین (1369). نقد تکوینى، ترجمه محمد تقى غیاثى، بی‌ جا: انتشارات بزرگمهر.
  • ....................... (1371). جامعه شناسى ادبیات (دفاع از جامعه شناسى رمان)، ترجمه محمد جعفر پوینده، طهران: هوش و ابتکار.
  • ........................و دیگران (1381). جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمه محمد جعفر پوینده، طهران: نشر چشمه.
  • ........................و دیگران (1377). درآمدى بر جامعه شناسى ادبیات: مجموعه مقاله، ترجمه محمد جعفر پوینده، طهران: نقش جهان.
  • گودرزی لمراسکی، حسن و همکاران (1394). رئالیسم جادویی در رمان عالم بلاخرائط، پژوهشنامه نقد ادب عربی، الفقرة 6، العدد 1، صص 185-167.
  • نیکوبخت، ناصر و عسکری حسنلو، عسگر (۱۳۸۷) تعامل رمان فارسی و جامعه ایرانی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، العدد ۲۳، صص341-323.
  • یگانه دیزج ور، فهیمه و دیگران (1401). بررسی عنصر مکان و کارکردهای آن در رمان «عالم بلاخرائط» اثر مشترک عبدالرحمن منیف و جبراابراهیم جبرا، نشریة نقد ادب معاصر عربی، الفقرة 12، العدد 23، صص: 158-139.