مظاهر الواقعية النقدية بين يکي بود يکي نبود لــمحمدعلي جمال‌زاده وکان ما کان لــميخائيل نعيمة (دراسة مقارنة)

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 طالب الدکتوراه في قسم اللغة العربية وآدابها بجامعة خليج فارس، بوشهر، إيران

2 أستاذ مشارک في قسم اللغة العربية وآدابها بجامعة الشهيد بهشتي طهران، إيران،

3 أستاذ مساعد في قسم اللغة العربية وآدابها بجامعة خليج فارس، بوشهر، إيران

4 أستاذ مشارک في قسم اللغة العربية وآدابها بجامعة خليج فارس، بوشهر، إيران

المستخلص

یکی بود یکی نبود(کان ياماکان) لمحمدعلي جمال­زادة وکان ماکان لميخائيل نعيمة هما مجموعتان من القصص القصيرة التي تعتبر النظرة المجهرية والنقدية للقضايا الاجتماعية من أهم  ميزاتهما. إنّ تعاصر المؤلفين في مجتمعين متقاربين إلى حد ما، والمضامين الاجتماعية لکلا المجموعتين وأساليب تطرقهما إلى تلک المضامين وتشابههما في الاسم، قد تسبّب في تشابه المجموعتين في مختلف الجوانب خاصة في مجال معالجتمها النقد الاجتماعي رغم عدم وجود تواصل مباشر بين المؤلفين. يهدف البحث إلى دراسة هاتين المجموعتين القصصيتين في مجال نقد القضايا الاجتماعية والتعبير عن أوجه التشابه والاختلاف بينهما في هذا المجال ومن ثمّ إنشاء جسر بين الأدبين الإيراني واللبناني المعاصر في القصة القصيرة وفق المنهج الوصفي التحليلي واستناداً إلى المدرسة الأمريکية للأدب المقارن. خلصت النتائج إلى أنّ أحد الهواجس الرئيسة للمؤلفين في مجموعتيهما القصصية کان الانتقاد الشديد والواقعي للوضع الاجتماعي والذي جاء بالاعتماد على مختلف الأساليب التعبيرية مثل النثر البسيط والعامي واستخدام الأمثال واللغة الغروتيسکية. يتابع المؤلفان قصصهما النقدية في اتجاه الواقعية متأثّرين بالکُتّاب الأوربيين لتحقيق أهدافهما المرتکزة على المجتمع والتي يمکن أن يصبّ في تحسين وضع المجتمع.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

A Comparative Study of the Aspects of Critical Realism between “Yiki Boud Yaki Nabud” of Muhammad Ali Jamalzadeh and “Kan Ma Kan” by Mikhail Naima

المؤلفون [English]

  • Sajad Arabi 1
  • Aliasghar Ghahramani Moghbel 2
  • Naser Zareh 3
  • Rasool Balawi 4
  • Mohmmed Javad Pourabed 4
1 PhD student in Arabic Language and Literature, Persian Gulf University – Bushehr,Iran
2  Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Shahid Beheshti University, Faculty of Literature and Humanities, Tehran,Iran
3  Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr,Iran
4 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Persian Gulf University, Bushehr,Iran
المستخلص [English]

Yeki Boud Yeki Nabud and Kan Ma Kan are two short story collections written by Mohammad Ali Jamalzadeh and Mikhaeil Noaima that procced to the social issues of Iran and Lebanon. In these two collections, the culmination of literary democracy and the author's clever and critical look of social issues are revealed. The coexistence of two authors in two more or less close societies, the social themes of both collections and the style and look at those themes, as well as the names of the two stories, strengthen the assumption of stylistic and thematic closeness of both collections. Jamalzadeh's life coincided with the Constitutional Revolution and he was considered a supporter of the Constitutional Government, Iran, like Lebanon, was lagging behind in various cultural and economic fields due to the tyranny and oppression of kings. In Lebanon also, national liberation movements, such as the constitutional movement in Iran, flared up, and the cry for freedom and independence from the Ottoman Empire rose. These movements had intensified as a result of cultural and intellectual awareness in some Arab societies. Under these circumstances, the two story collections of Jamalzadeh and Mikhail Naima were written so that they were the two initiatives in a new style in Persian and Arabic short stories on the one hand and provided a basis for criticizing the critical situation of the Iranian and Lebanese societies on the other hand. Based on the foregoing, we seek through the paper to study the manifestations of social realism and the methods of expressing it in a collection Yaki Boud Yaki Naboud`s Muhammad Ali Jamal Zadeh and Kan Ma Kan`s Mikhail Naima in the framework of the American School of Comparative Literature and based on the theory of similarities and differences in this school. Note that the main topic in the American School of Comparative Literature is the study of the similarities and differences between literary genres in order to better understand and examine the common cultural and literary separation through the fictional works of these two great writers in Persian and Arabic as these works are a product of human thought through the ages and times. In other words, the research aims to study these two collections of stories in the field of criticism of social issues and express their similarities and differences in this field, and then create a bridge between contemporary Iranian and Lebanese literature in the short story and finally answer the following questions:
 What are the methods used in Yaki Boud Yaki Naboud  by Muhammad Ali Jamalzadeh, and Kan Ya Makan`s Mikhail Naima's criticism of society?
 What are the similarities and differences between the authors' methods of critiquing society?
 How did Muhammad Ali Jamalzadeh and Mikhail Naima use humor in their criticism of social issues?
 According to what was said in the above, The descriptive and analytical method was used in this research, where it compared critical realism between a collection of  Yaki Boud Yaki Naboud  Muhammad Ali Jamal Ghazadeh and a collection`s Kan Ma Kan by Mikhail Naima in the framework of similarity theories in the American School of Comparative Literature. Their anecdotal texts discussed the similarities and differences between them, and finally we brought the results of the research. About the theoretical framework of the research, it can be said that, it is one of the most similar features between what was, Yki Boud Yaki Naboud , by Muhammad Ali Jamalzadeh, and Kan Ma Kan`s Mikhail Naima, their critical view of social and cultural issues, and on this basis they can be considered within the framework of the school of critical realism in literature, because Mikhail Naima clearly depicts this characteristic and we can see its features in his stories Short,  On the other hand, most critics and investigators considered the publication of Yaki Boud Yaki Naboud a literary event and the beginning of realist literature in Iran. As critical realism was a new form in the realist school, in which the writer deals with the issues and problems of society with criticism and analysis, refusing to accept reality and seeks through it to reach the direction in which he expresses his opinion, This critical vision appeared in literature with Maxim Gorky, the Russian writer and activist who founded the school of socialist realism embodied in the Marxist view of literature. Based on the aforementioned, the short stories of Muhammad Ali Jamalzadeh and Mikhail Naima were studied in this research based on the theories of the school of critical realism and its components, which indicate that realism is that which is concerned only with the problems of society, the life of the people, and the issues and problems of society in a critical form.
 The results of the research showed that both writers strongly criticized social problems in their stories, and there are great similarities in their criticism of social issues, There are also differences between them in the way they deal with these issues. Both of them criticized the social problems prevalent at the time, such as suicide, betrayal, poverty, social stratification, the miserable status of women and other problems that spread in society, however, her criticism was taken more seriously by Naima than Jamal Ghazadeh's stories, while the ironic side of Jamal Ghazadeh's stories outperformed Na’meh's stories in this matter. One of the authors' main concerns in their two collections of stories was a severe and realistic criticism of the social situation, which came by relying on various expressive styles such as simple and colloquial prose, the use of proverbs and the Grotesque language. The two authors pursue their critical stories in the direction of realism, influenced by European writers to achieve their society-centered goals that can improve the status of society.

الكلمات الرئيسية [English]

  • Story
  • Social Kriticism
  • Sumor
  • Muhammad Ali Jamal Zadeh
  • Mikhail Naima

واکاویتطبیقی جلوه­های رئالیسم انتقادی در «یکی بود یکی نبود» جمال­زاده و «کان ماکان» میخائیل نعیمه

سجاد عربی*، علی اصغر قهرمانی مقبل**، ناصر زارع***، رسول بلاوی****، محمدجواد پورعابد*****

چکیده

یکی بود یکی نبود و کان ماکان، دو مجموعه داستان کوتاهِ «محمدعلی جمال زاده» و «میخائیل نعیمه» هستند که یکی از مهم­ترین ویژگی­های آنها  نگاه تیزبینانه و منتقدانه دونویسنده به مسائل اجتماعی است. هم­روزگار بودن دو نويسنده در دو جامعه­ی بيش و کم نزديک به هم، درونمايه­های اجتماعی هر دو مجموعه و سبک و نگاه پرداختن به آن درونمايه‌ها و نيز هم­نامی دو داستان، سبب شده که مضامین و سبک داستان­های آنها بویژه در موضوع انتقاد اجتماعی با وجود عدم ارتباط مستقیم میان دو نویسنده، شبیه هم باشد. هدف این پژوهش، بررسی داستان­های این دو مجموعه در زمینه نقد مسائل اجتماعی و بیان وجوه تفاوت و تشابه داستان­های آنها در این مجال و در ورای آن، ایجاد پلی میان ادبیات معاصر ایران و لبنان در ژانر داستان کوتاه است. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و براساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، تشابه و تفاوت اندیشه­های جمال­زاده و نعیمه را درباره انتقاد اجتماعی و شیوه­ها و سبک­های آنها را در پرداختن به این موضوع مورد بررسی قرار می­دهد. نتایج نشان داد که یکی از اصلی­ترین دغدغه­های دو نویسنده در دو مجموعه، انتقاد تند و تیز و واقع­نگرانه از اوضاع اجتماعی بوده است که با تکیه بر سبک­های بیانی نظیر نثر روان و همه­فهم، استفاده از ضرب المثل و طنز آمیخته(گروتسک) صورت گرفته است. هر دو نویسنده داستان­های انتقادی خود را در مسیر واقع­گرایی و به اثرپذیری از نویسندگان اروپایی برای رسيدن به اهداف اجتماع محور خود که همان اصلاح و بهبود اوضاع جامعه تواند بود، به پیش می­برند.

کلیدواژه­ها: داستان، انتقاد اجتماعی، طنز،  محمد علی جمال­زاده، میخائیل نعیمه.



* دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر، ایران،

arabisajad@gmail.com

** دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی،دانشگاه شهید بهشتی، -تهران، ایران،(نویسنده مسئول).

a_ghahramani@sbu.ac.ir

*** استادیار گروه زبان و ادبیات عربی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر، ایران،

nzare@pgu.ac.ir

**** دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر، ایران،

r.ballawy@pgu.ac.ir

***** دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی- دانشگاه خلیج فارس- بوشهر، ایران،

M.pourabed@pgu.ac.ir

 

 (1)«الواقعية النقدية» (critical realism) هي فرع من فروع الفلسفة الغربية والتي تم طرحها وتطويرها من قبل الفيلسوف البريطاني روي بهاسکار(Roy Bahaskar).
(2) أُغلقت المدارس بسبب الحرب العالمية الأولى والثورة الروسية في عام 1917م.
(3)کان «سميناريو» مدرسة المسيحية الأرثوذکية العليا في منطقة بولتافا في روسيا.
 (4) لمزيد من الأمثلة، أنظر: محمدعلي جمال­زاده، کان يا ما کان، الصفحات: 18، 19، 20، 31، 41، 49، 54، 55، 56، 59، 88، 89، 90.
 (5) من الأمثال والکنايات التي جاءت في یکی بود یکی نبود (کان يا ما کان) هي: «آتش که گرفت خشک و تر باهم می سوزند» (أتى على الأخضر واليابس)، نانش توی روغن است(خبزه في الزيت أي کل شيء على مايرام)، بیله دیگ بیله چغندر(قدرة ولقت غطاها)، سری توی سرها درآورد(اشتهر).
 (6) لمزيد من الأمثلة أنظر: ميخائيل نعيمة کان ماکان، الصفحات:  29، 30، 43، 51، 53، 67، 74، 84، 94، 102، 104، 105.
 
 
المصادر والمراجع
الکتب
آرین پور، یحیی (1382ش)، از صبا تا نیما، ج2 و3، چ8، تهران: زوار.
أبوندي، وليد محمود(1999م)، التراث العربي في نقد ميخائیل نعيمة، د.ط، د.ب:د.ن.
بوشعير، الرشيد(1996م)، الواقعية وتيارراتها في الآداب السردية الأوربية، الطبعة الأولى، دمشق: الأهالي للطباعة والنشر والتوزيع.
پاینده، حسین (1389ش)، داستان کوتاه در ایران، ج1، چاپ اول، تهران: نشر نیلوفر.
جمال­زاده، محمد علی(1388ش)، یکی بود یکی نبود، تهران: انتشارات بنگاه پروین.
حسینی، سید رضا(1377ش)، مکتب های ادبی، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات نگاه.
الدقاق، عمر، محمد نجيب التلاوي، مراد عبدالرحمن مبروک (1393ه.ش)، ملامح النثر الحديث وفنونه، ط1، قم: ذوی القربی.
دهباشی، علی (1388ش)، یاد سید محمدعلی جمال­زاده، به کوشش علی دهباشی، تهران: نشر ثالث.
ساچکوف، بویر (1362ش)، تاریخ رئالیسم، ترجمه: محمدتقی فرامرزی، تهران: تندر.
سیدحسینی، رضا (1387ش)، مکتب­های ادبی، ج1، چاپ پانزدهم، تهران: موسسه انتشارات نگاه.
الشاروني، یوسف (1989م)، دراسات في القصة القصيرة، ط1، دار طلاس للدراسات والترجمة والنشر.
الشکري، فدوی (1386ش)، واقع­گرایی در ادبیات داستانی معاصر ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه.
شیا، محمد شفیق (1987م)، فلسفة ميخائيل نعيمة، ط3، بيروت: منشورات بحسون القافیة.
عطوي، علي نجیب (1982م)، تطور القصة اللبنانية بعد الحرب العالمية2، ط1، بيروت: دار الآفاق الجدیدة.
علوش، سعید (1987م)، مدارس الأدب المقارن، دراسة منهجية، ط1، بيروت: المرکز الثقافي العربي.
الفاخوری، حنا (1986م)، الجامع في التاریخ الأدب العربی، الأدب الحدیث، ط1، بیروت: دارالجیل.
کانلی، فرانسیس.س. (1383ش)، گروتسک، دائره المعارف زیبایی شناسی، ترجمه: مشتیت علایی و دیگران، چاپ اول، تهران: مرکزمطابعات و تحقیقات هنری.
لوتزآدامز، جیمز، یتس، ویلسون (1389ش)، گروتسک در هنر و ادبیات، ترجمه آتوسا راستی ، تهران: نشر قطره.
میرعابدینی، حسن (1383ش)، صد سال داستان نویسی ایران، چاپ سوم، تهران: انشارات چشمه.
نعیمه، میخائیل (1981م)؛ أبعد من موسکو وواشنطن، المؤلفات الکاملة، المجلد السادس، د.ط، د.ن.
نعيمة، ميخائيل (1949م)، کان ماکان، الطبعة الثانية، بيروت: مطبعة المناهل.
هلال، محمد غنيمي (1987م)،  الأدب المقارن، ط13، بيروت: دار العودة.
الرسائل
زالی، مرضیه (1390ش)، بررسی مهم­ترین آثار ادبی میخائیل نعیمه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، رحمت پورمحمد، دانشگاه گیلان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
مهدوی­مهر، زهرا (1387ش)، ترجمه و نقد کتاب کان ماکان میخائیل نعیمه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، شهریار نیازی، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
الدوريات
انوشیروانی، علیرضا، ارفع، علی(1394ش)، «شعر خموشی و خموشی شعر: مطالعه تطبیقی بن­مايه «سکوت» در اشعار مولوی و ویتمن»، دوفصلنامه پرژوهش­های ادبیات تطبیقی، دوره3، شماره2 (پیاپی6)، صص1-20.
براهویی، محمدحسین، شیخ، محمد (1395ش)، «بررسی تاثیر اندیشه­ها و افکار لئون تولستوی برمیخائیل نعیمه، تحقیقات جدید در علوم انسانی، دوره دوم، شماره2، صص148-159.
پاشایی، محمدرضا، تقی­زاده، هدایت­الله (1399ش)، «مقایسه تحلیلی- تطبیقی مجموعه داستانی کان ماکان میخائیل نعیمه و یکی بود یکی نبود» جمال­زاده، نشریه ادبیات تطبیقی، پیاپی22، صص1-25.
حسینی، شکوه السادات (1442ق)، «دور محمدعلي جمال­زاده في إحياء الأدب  الشعبي في إيران، آفاق الحضارة الإسلامية، السنة 23، العدد1، صص53-80.
خاتمی، احمد، تقوی، علی(1385ش)، «مبانی و ساختار رئاليسم در ادبیات داستانی»، پژوهش  زبان و ادبیات فارسی، شماره (6)، بهار و تابستان،  صص 111-99
زارع، معصومه (1394ش)، «کارکرد دیالکتیک «بود» و «نبود» در مجموعه «یکی بود یکی نبود» جمال­زاده و میخائیل نعیمه»، فصلنامه مطالعات نقد ادبی، سال دهم، شماره ( 40)، صص 133- 157.
عبداللهی، سعید، قاسمی حاجی آبادی، لیلا (1391ش)، «تاثیر ادیان و فرهنگ­ها براندیشه و افکار میخائیل نعیمه»، مطالعات نقد ادبی، شماره28، صص44-64.
کریمی مطهر، جان اله و اشرفی، فرهنگیس (2013م)، «بلیت بخت آزمایی» آنتوان چخوف و «حسب هایی که ... یا آواز در گرمابه» محمد علی جمال زاده»، پژوهشنامه زبان و ادبیات روسی، دوره 2، شماره (1)، صص 53- 64.
میزبان، جواد، تقوی، محمد و همکاران(1396ش)، «کاربرد و کارکرد مثل در مجموعه داستان یکی بود ویکی نبود جمال­زاده»، ویژه نامه «قصه شناسی» فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 5، شماره( 12)، صص 197-220.
نافع، ضياء (2018م)، «ميخائيل نعيمة والأدب الروسي»، صحيفة المدی، السنة الخامسة عشر، العدد (4171 ، الاثنين 9 نيسان.
واعظ، سعید، عبدی میاردان، مهری (1391ش)، «بررسی طنز در داستان های کوتاه محمد علی جمال زاده»، پژوهش های نقد ادبی و زبان شناسی، سال دوم، شماره( 3 پیاپی 7)، صص 159- 178.
الیافی، نعیم حسن(1965م)، «میخائیل نعیمه رائد القصة القصيرة»، مجلة الآداب، السنة الثالثة عشرة، (العدد2)، صص 29- 32.
یعقوبی جنبه­سرایی، پارسا، فشی، طیبه (1390ش)، «گروتسک(طنز آمیخته) در آثار جمال­زاده»، ماهنامه تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، سال چهارم، شماره سوم، شماره پیاپی13، صص245- 254.
 
المواقع الالکترونية
سلطانی، علیشاه،(12/12/ 1399ش)، «رئالیسم و رمان؛ آینه نارسایی­های اجتماعی»، وبسایت ایران قلم، نشانی: