دراسة الحقول الدلالیة للعذاب والأجر في سورة البقرة بناء على سيميائية الخطاب المتوتر

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 طالبة الدکتوراه في فرع اللغة العربّیة وآدابها بجامعة الزهراء(س)، طهران، إیران

2 أستاذة مشارکة في قسم اللغة العربیة وآدابها بجامعة الزهراء(س)، طهران، إیران

3 أستاذ مشارک في قسم اللغة الفرنسیة وآدابها بجامعة تربیت مدرس، طهران، إیران

المستخلص

تهدف هذه الدراسة إلی شرح جديد لمعنى «العذاب» و «الأجر» في سورة البقرة، بناءً على «الحقول الدلالية» لإیزوتسو والتي ترکّز علی تحدید الکلمات الصمیمة والمفتاحیة و«عمليات الخطاب» المبنية على سيميائية الخطاب المتوتر. هاتان الکلمتان لهما رموز وتعبیران عن شفرات أعطاها الله للبشر على هيئة قوانين لمعرفة الهداية من الضلال. لقد سعت الدراسة إلی الإجابة عن هذا السؤال: کیف تشکّل المقولات مافوق اللغة لکلمتي العذاب والأجر مع أساس تغيير الحياة البشرية وتسبّب البؤس والسعادة من خلال المنهج الوصفي- التحليلي. أظهرت دراسة أنماط التوتر في الآيات المتعلقة بمجالي العذاب والأجر أن العوامل الإدراکية والعاطفية الموجودة في خطاب سورة البقرة تتفاعل مع بعضها البعض وتخلق المعنى في جو متوتر. إضافةً إلى ذلک، فإن الرسم البیاني للتوتر في نطاق الکلمات الصمیمة للعذاب والأجر متقارب ومتزايد. في نظام التوتر علی سبیل المثال يتمّ تکوین قیمة تسمى الأجر بالنسبة للمؤمنین بناء علی الإدراک الحسي والعاطفي، أیضا علی العلاقة بین الهروب من الدنیا والتمسک بحبل الله، وتتکون للکفّار النقطة القیمة التي هي العذاب حسب نزعتهم المادیة وخوضهم في الملذات الدنيوية وعدم اهتمامهم بالآخرة. النموذج المتصور لکلا المجموعتین متجانس وغیر متجانس. في بداية الآيات 1-3، لوحظ نمط التوتر التصاعدي، ولکن في باقي الآیات، لوحظ النمط النزولي أیضا إضافة إلی النوع التصاعدي.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

Investigating the Semantic Domains of Torment and Reward in Surah Al-Baqarah Based on Tension Patterns

المؤلفون [English]

  • Fatemeh Bakhtiari 1
  • Batool Meshkinfam 2
  • Hamid Reza Shairi 3
1 ph.D student in Arabic, University Alzahra, Department of Arabic Language and Literature, Tehran, Iran
2 Associate Professor in Arabic, University Alzahra, Department of Arabic Language and Literature, Tehran, Iran
3 Associate Professor in French, Department of French Language and Literature, Tehran, .iran.
المستخلص [English]

The purpose of this article is to provide a new explanation for the meaning of “torment” and “reward” in Surah Al-Baqarah, according to Izutsu’s “semantic domain” based on determining the key and focal words, and “discourse processes” based on tension relations. Semantic domain means a set of semantic relations in the frame and mental structure of concepts. Each language system has its own set of words. Each keyword, along with others, forms a complex network of words, which in semantics is called the “semantic domain”. In Quranic studies, each semantic field in concurrent studies consists of a “focal word” and several “keywords” that together with the sub-words form a complex network of words. This network’s words are closely related to the focal word. The focal word is a special word that plays the central role in the semantic field. The imaginary domain is formed around it. Along with focal words, there are words as keywords that explain the semantic category, and like cluster seeds around the focal word, these keywords contain synonyms, antonyms, and instances of that word. In this article, the focal word “torment” is introduced in the semantic field of punishment, and “reward” in remuneration. These two words are as prototypes around which keywords are formed. We show, in a descriptive-analytical way, how transcendental categories of punishment and reward provide the basis for changing life and cause misery and happiness. By studying the semantic domains and tension systems patterns in Surah Al-Baqarah, it is proved that there is a close relationship between Izutsu’s categorization and the tension system. Studying the focal words showed that these words are not just terms, rather they are selected in the coding form and presented as two linguistic categories. In addition to the first level, which is the descriptive level, words have a second level called meta-language, which makes the meaning of these words well imprinted in mind and conveys the exact meaning. These are codes to recognize guidance from misguidance, given by God to humans. The results showed that the focal word in the discussion of remuneration in Surah Al-Baqarah is the word “reward”. The significant point about this word is that it is mentioned along with words which indicate the specificity of the reward from God and the absence of fear, sorrow and grief among the believers. The focal word in the discussion of punishment is the word “torment”, which has a nominal form with attributes such as great, heavy, severe and more severe in all cases. The common point of these compounds is the severity, magnitude, strictness and pain of the torment, which fluctuate from low to high. So these focal words – torment and reward – can be seen in tension axis of increasing and convergent type. The results indicate the dynamics of discourse, the action is “good” and “bad”, in action system the believer leaves the negative state to the positive for divine reward, and it’s conversely for the infidels. In tension system, a value is formed for believers based on sensory and emotional perception and relationship between worldliness and moving towards the divine string, and the infidel suffers punishment due to the eclecticism between apostasy and worldliness. Imaginary pattern for both groups is convergent and heterogeneous stress. There is an ascending pattern of tension in verses 1-3, but descending in others

الكلمات الرئيسية [English]

  • Semantic Domain
  • Torment
  • Reward
  • Semantic Sign Based on Tension Pattern
  • Surah Al-Baqarah

 

فاطمه بختیاری[1]

بتول مشکین‌فام[2]

حمیدرضا شعیری[3]

چکیده                                            

هدف این نوشتار تبیینی تازه از معنای «عذاب» و«اجر» در سوره بقره، با تکیه بر«حوزه معنایی» ایزوتسو مبنی بر تعیین کلمات کانونی وکلیدی و«فرایندهای گفتمان» مبنی بر روابط تنشی است. دو واژه مذکور رمزگانی‌اند که خداوند آن‌ها را به صورت کدهایی در اختیار بشر قرار داده تا بر اساس آن هدایت را از گمراهی بشناسند. با روش توصیفی-تحلیلی نشان خواهیم داد، چگونه مقولات فرازبانی عذاب و جزا با هم زیربنای تغییر زندگی انسان‌ها و موجب شقاوت وسعادت می‌شوند. بررسی الگو‌های تنشی آیات مربوط به دو حوزه‌ی عذاب و اجر نشان داد عوامل شناختی و عاطفی موجود در گفتمان سوره بقره در فضای تنشی، تعامل و باهم ایجاد معنا می‌کنند. به علاوه، الگوی تنشی در گستره کلمات کانونی عذاب و اجر از نوع هم‌گرا و افزایشی است. در نظام تنشی مؤمنین بر اساس ادراک حسی و عاطفی و بر اساس رابطه بین دنیاگریزی و رفتن به سمت ریسمان الهی، ارزشی به نام اجر برای آنها شکل می‌گیرد و کافران نیز در اثر التقاط بین آخرت‌گریزی ودنیاپرستی به نقطه ارزشی عذاب می‌رسند. الگوی متصور برای دو گروه از نوع تنشی همگرا و ناهمگراست. در ابتدای آیات 1-3 الگوی تنشی صعودی است، اما در بقیه آیات علاوه بر نوع افزایشی، الگوی نزولی نیز مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها: حوزه‌های معنایی، عذاب، جزا، نشانه معناشناسی، الگوی تنشی، سوره بقره.

 

 

 

 

 

 

                                                                      

 

 

 



[1] .دانشجوی دکتری، رشته زبان و ادبیات عربی، دانشگاه الزهراء(س)، تهران، ایران (نویسنده مسئول) f.bakhtiari@alzahra.ac.ir

[2] .دانشیار زبان و ادبیات عربی گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه الزهراء(س) تهران.bmeshkin@alzahra.ac.ir   

[3] .دانشیار زبان و ادبیات فرانسه دانشگاه تربیت مدرس، تهران. shairi@modares.ac.ir

القرآن الکریم
الکتب
ابن فارس، ابوالحسن (1404ق). معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبدالسلام هارون، د.ط، قم: مکتب الإعلام الإسلامي.
ایزوتسو، توشهیکو (1378ش). مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه: زهرا پورسینا، ط1، طهران: سروش.

.............................(1396ش). مفاهیم اخلاقی-دینی در قرآن مجید، ترجمة: فریدون بدره‌ای،چ7، طهران: فرزان روز.

..........................(2007م). الله والإنسان في القرآن: علم الدلاله الرؤیه القرانیه للعالم، تحقیق: هلال محمد الجهاد، ط1، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه.
بستانی، محمود(2001م). النهجالبيانيفيالتفسیر، د.ط، بيروت: دار الهادي للطباعة والنشر والتوزیع.
اسکولز، رابرت (1383ش). درآمدی بر ساختار گرایی و ادبیات، ترجمة: فرزانه طاهری، د.ط، طهران: آگه.
رکعّی محمد، شعبان نصرتی (1396ش). میدان‌های معنایی در کاربست قرآنی، د.ط، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث.
الراغب، الإصفهاني، أبي القاسم حسین بن محمد(1412ق). المفردات في غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان الداودي، ط1، دمشق/ بیروت: دار القلم، الدار الشامية.
شعیری، حمیدرضا(1395ش). نشانه معناشناسی ادبیات نظریه وروش تحلیل گفتمان ادبی، چ1، طهران: دانشگاه تربیت مدرس.
 ...........(1396ش). تجزیهوتحلیلنشانه معناشناسیگفتمان، چ6، طهران: سمت.
...........(1392ش). تجزیهوتحلیلنشانهمعناشناسی، چ3، طهران: سمت.
.......... و ترانه وفایی (1388ش). راهی به سوی نشانه معناشناسی سیال با بررسی موردی «ققنوس» نیما، طهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
صفوي، کورش (1384ش). فرهنگتوصیفیمعنیشناسی، طهران: فرهنگ معاصر.
............... (1391ش). نوشته‌های پراکنده (برگردان‌هایی در باب زبان شناسی)، چ1، طهران: علمی.
طریحي، فخر الدین بن محمد(1375ش). مجمع البحرین، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، ط3، طهران: مرتضوی.
عبدالکریمی، سپیده (1393ش). فرهنگ توصیفی زبان شناسی شناختی، طهران: علمی.
فراهیدی، خلیل بن أحمد(1410ق).العین، د.ط، قم: هجرت.
قائمی‌نیا علیرضا (1390ش). معناشناختی قرآن، د.ط، طهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر(1371ش). تفسیر نمونه، د.ط، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
مصطفوی، حسن(1388ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ط3، بیروت: دار الکتب العلمیة.
المجلات
اکبري زاده، محسن(1397ش). «تحلیل فرازبانی گلستان سعدی»، پژوهشنامه نقد ادبی وبلاغت، سال7 ، شماره1، صص1-20.
بابک معین، مرتضی(1397ش). «کارآیی نظام‌های معنایی وتعاملی لاندوسکی در تحلیل گفتمان‌های آموزشی»، جستارهای زبانی، سال9، شماره3، صص297-317.
 
Evans,Vyvyan,  M. Green.(2006). Cognitive Linguistics: AnIntroduction. Edinburgh University Press.
Fontanille,J.Zilberberg. (1998).Tension et Signification.Hayan:Mardaga.