تحليل محتوى الآية 55 من سورة المائدة في نقد شبهات ابن تيمية في کتاب منهاج ‌السنة

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذ مشارک بقسم علوم القرآن والحدیث، جامعة تربیت مدرس

2 طالبة الدکتوراه فی فرع علوم القرآن والحدیث، جامعة تربیت مدرس،

المستخلص

تعتبر آية الولاية (المائدة: 55) واحدة من أهم البراهين على إمامة وولاية الإمام علي (ع) والأئمة الآخرين (ع). أجمع العلماء الشيعة والسنة على أن آية الولاية نزلت في شأن الإمام علي (ع) أثناء التصدق بخاتمه عند الرکوع في صلاته، وهناک الکثير من الروايات الموثقة والصحيحة لتأکيد ذلک. من أجل دحض حجج العلامة الحلي في کتاب منهاج الکرامة، قام ابن تيمية بتأليف کتاب منهاج السنة، ويشير فيه إلى أقوال العلامة الحلي تحت عنوان «قول الرافضي». کان هدف ابن تيمية من تأليف هذا الکتاب هو منع نشر المعتقدات الشيعة القائمة على الحق حول مفهوم الإمامة کمنصب إلهي وحق مسلم به لأهل البيت (ع) في هذا المجال. ومن بين القضايا التي عالجها ابن تيمية رفض سبب نزول آية الولاية ودلالتها على إمامة علي (ع). يحاول دحض الدلالة المذکورة في الآية بتقديم أسباب أدبية وتفسيرية وروائية باسم «الوجوه». منهج البحث في هذه المقالة هو المنهج الوصفي التحليلي وجمع المعلومات من المکتبة، ومن خلال دراسة صحة التوثيق ونصوص الروايات واستعراض الأسباب العقلانية والقرآنية والإجماع السني والشيعي على سبب نزول الآية المذکورة، استنتجنا أن جميع إشکالات ابن تيمية واعتراضاته لا أساس لها.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

Analyzing and Criticizing Doubts of Ibn Taymiyyah on Vicegerency of Imam Ali (AS) in Minhaj Al-Sunnah

المؤلفون [English]

  • Kavous Rouhi Brandagh 1
  • Leila Moradi 2
1 Associate Professor and the Faculty member of the Quran and Hadith Sciences Department in Tarbiat Modares University
2 Ph.D. student of Quran and Hadith Sciences of Tarbiat Modares University
المستخلص [English]

The verse of guardianship (Maeda / 55) is one of the most important evidences of proving the Imamate and guardianship of Imam Ali (AS) and other Imams (AS). Shiite and Sunni scholars have agreed that the verse of Wilayah has been revealed in the honor of Imam Ali (AS) and at the time of giving alms in the bowing of his prayers, and there are many narrations with the correct document in confirmation of this issue. In order to refute Allameh Hilli’s arguments in his book Minhaj al-Karama, Ibn al-Taymiyyah compiled Minhaj al-Sunnah and mentions the sayings of Allameh Hilli under the title of “Qul al-Rafidi”. The purpose of Ibn Taymiyyah in writing this book is to prevent the publication of beliefs about the Shiite right about the concept of Imamate as a divine position and the inalienable right of the Ahl al-Bayt (AS) in this regard. Among the cases that Ibn Taymiyyah has dealt with is the rejection of the cause of revelation and the meaning of the verse of Wilayah on the Imamate of Ali (AS). He tries to refute the meaning mentioned in the verse by giving literary, interpretive and narrative reasons called “aspects”. After collecting the materials, it was determined through library and documentary methods and a descriptive-analytical approach in analyzing the materials, and by examining and confirming the document and text of the narrations and presenting rational and Quranic reasons and Sunni and Shiite consensus due to the mentioned revelation, that all the faults and objections of Ibn Taymiyyah are baseless.
Given that these works did not examine or criticize Ibn Taymiyyah’s doubts in detail (all the faces raised by Ibn Taymiyyah), despite the fact that they contained a great scientific effort, therefore this article aims to discuss the problems and faces mentioned by Ibn Taymiyyah about the verse of Wilayah and examine its significance for the Imamate, and the mandate of Imam Ali (peace be upon him) and criticism of Ibn Taymiyyah’s views. The data collection method for this research is the library method. The research method is descriptive and analytical. The research process in this article is as follows: First, the author extracts most of the opinions about the doubt in question from Islamic sources, then evaluates and criticizes it, and in the end, the final theory on the criticism of Ibn Taymiyyah’s problems will be presented.
The examination and search of the texts and documents of hadiths, narrations and books related to the reason for the revelation of the verse of guardianship led us to realize that this hadith was transmitted by the Shiites and Sunnis in different classes and centuries, to the point of claiming consensus on the revelation of the verse in the mandate of Imam Ali (peace be upon him). This is quite clear from the mentioned narrative and exegetical sources. The Arabic literary and grammatical study of the words of the verse and its text, as well as the different documents for the narrations of the reason for revelation of the verse and its objectives, the atmosphere of the revelation of the verse and the socio-economic situation of Imam Ali (pbuh) at the time of the revelation of the verse, and the logical interpretation of “and” in the phrase “they are bowing”, the study of general nature or the special study of the verse, the semantic study of the novel and other narrations that confirm the importance and virtue of Imam Ali (pbuh), the study of the correct meaning of the word “guardianship”, the identification of the reference of pronouns and nouns connected to the verse and the type of restriction, and the study of the relationship between the emirate and the state and other cases, clearly reject all criticisms and objections of Ibn Taymiyyah on the revelation of the verse mentioned in the mandate of Imam Ali (peace be upon him).

الكلمات الرئيسية [English]

  • Verse of Vicegerency
  • Imam Ali (AS)
  • Ibn Taymiyyah
  • Minhaj al-Sunnah

اختصاص ولایت در آیه 55 سوره مائده به  امام علي (ع)

مطالعه موردی نقد شبهات ابن­تیمیه در کتاب منهاج­السنة

کاوس روحی برندق[1]

لیلا مرادی[2]

 

چکیده

آیه ولایت (مائده/ 55)، از مهم­ترین ادلّه اثبات امامت و ولایت امام علی (ع) و سایر ائمّه (ع) است. عالمان شیعه و اهل سنت اجماع کرده­اند آیه ولایت در شأن امام علی (ع) و زمان صدقه دادن انگشتر در رکوع نمازش نازل شده است و روایات زیادی با سند صحیح در تأیید این موضوع وجود دارد. ابن­تیمیه برای ردّ استدلالات علامه حلی در کتاب منهاج الکرامه، اقدام به تألیف منهاج السنه کرده و در آن از اقوال علامه حلی با عنوان «قول الرافضی» یاد می­کند. هدف ابن­تیمیه از تألیف این کتاب، جلوگیری از انتشار عقاید به حق شیعه درباره مفهوم امامت به عنوان یک منصب الهی و حق مسلّم اهل بیت(ع) در این باب است. از جمله مواردی که ابن­تیمیه به آن پرداخته، ردّ سبب نزول و دلالت آیه ولایت بر امامت علی(ع) است. وی با آوردن دلائل ادبی، تفسیری و روایی با نام «وجوه» سعی در ردّ دلالت مذکور در آیه دارد. پس از گردآوری مطالب، با روش کتابخانه­ای و شیوه اسنادی و روش توصیفی تحلیلی در تجزیه و تحلیل مطالب و با بررسی و تأیید صحت سند و متن روایات و ارائه دلایل عقلی و قرآنی و اجماع اهل سنت و شیعه بر سبب نزول مذکور مشخص شد که همه اشکالات و ایرادات ابن­تیمیه بی­اساس است.

کلیدواژه­ها: آیه ولایت، امام علی (ع)، ابن­تیمیه، منهاج­السنة، سبب نزول.

 

 

 

 

 



[1] . عضو هیأت علمی و دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، (نویسنده مسئول) k.roohi@modares.ac.ir

[2] . دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس. L.moradi91@gmail.com

القرآن الکریم
ابن‌‌‌‌ابی‌‌حاتم، عبدالرحمن بن محمد، (1271ق). الجرح و التعدیل، الطبعة الأولی،بیروت: دار احیاء التراث العربی
____________________، (1419ق). تفسیرالقرآن‌العظیم، تحقیق: اسعد محمدالطیب، الطبعة الأولی، بیروت: المکتبة العصریة
ابن‌‌بطريق، يحيى بن حسين، (1407ق). العمدة، الطبعة الأولی، قم: مؤسسه نشر اسلامى‏
ابن‌‌حبان، محمد، (1395ق). الثقات، تحقیق: سید شرف‌‌الدین احمد، الطبعة الثانیة، بیروت: دارالفکر
ابن‌‌اثیر جزری، مبارک بن محمد،  (1389ق). جامع‌‌الأصول فی احادیث‌‌الرسول، تحقیق: عبدالقادر الأرنؤوط، الطبعة الأولی، (بی جا)، مکتبة دارالبیان
___________________، (1367ق). ﺍﻟﻨﻬﺎﺔ ﻓﯽ ﻏﺮﺐ ﺍﻟﺤﺪﺚ ﻭ ﺍﻻﺛﺮ، الطبعة الأولی، تحقیق وتصحیح: محمود محمد طناحی، قم: مؤسّسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان
ابن‌‌تیمیه، احمدبن‌‌عبدالحلیم، (1406ق). منهاج السنّة‌‌النّبویّة، تحقیق: محمدرشادسالم، الطبعة الأولی، ریاض: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیّة
ابن‌‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، (د.ت). فتح‌الباری فی شرح صحیح البخاری،  الطبعة الأولی، بیروت: دارالمعرفة
____________________، (1406ق). تقریب ‌‌التهذیب، تحقیق: محمد عوامة، الطبعة الأولی، سوریه: دارالرشید
ابن‌‌خلکان، احمد بن محمد، (د.ت). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقيق احسان عباس، الطبعة 3، بیروت: دار الثقافة
ابن‌‌عطیه اندلسی، عبدالحق، (1400ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، الطبعة الأولی، بیروت،(د.ن)
ابن‌‌فارس، احمد، (1389ق). مقاييس اللّغة، تصحيح عبد السلام، الطبعة 2، بیروت: دار الجيل
ابن‌‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو،(د.ت). البدایة و النهایة، تحقیق: احمد ابوملحم و دیگران، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیه
___________________، (1402ق). تفسیر القرآن العظیم، الطبعة الأولی، بیروت: دارالمعرفة
ابن‌منظور، محمّد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، الطبعة الأولی، بیروت: دار صادر
امینی، عبدالحسین، (1397ق). الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العربی
ایجی، عبدالرحمن بن احمد، (1417ق). المواقف فی علم الکلام، الطبعة الأولی، بیروت: دارالجیل
آلوسی، محمود،(1415ق). ﺭﻭﺡ ﺍﻟﻤﻌﺎﻧﯽ فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیة، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیّة
بخاری، محمد بن اسماعیل، (1410ق). الصحیح، مصحّح: مصطفی دیب‌‌البغا، الطبعة 2، دمشق: دار ابن‌‌کثیر
بغوی، حسین بن مسعود، (1407ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: خالد عبدالرحمن العک، الطبعة الأولی، بیروت: دارالمعرفة
بلاذری، احمد، (1416ق). انساب الأشراف، تحقیق: محمدباقر محمودی، الطبعة الأولی، قم: مجمع احیاء التراث،
بلاغی، محمدجواد،(د.ت). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، قم: مکتبةالوجدانی
بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418ق). انوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن مرعشلی، الطبعة الأولی، بیروت: دار احیاء التراث العربی
تستری، نورالله، (1409ق). إحقاق الحق و إذهاق الباطل، الطبعة الأولی، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی
_________، (1367ش). الصوارم المهرقة فی جواب الصواعق المحرقة، تهران: دارالکتب الإسلامیه
تفتازانی، سعدالدین، (1409ق). شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق: عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی
جصاص، احمد بن علی،(د.ت). احکام القرآن، تحقیق: صدقی محمد جمیل، الطبعة الأولی، مکه: المکتبة التجاریة
جمعی از نویسندگان (عبدالکريم رضايى، اسحاق عارفى، مير حسين ضيائى، محمد قربان‌نيا، على قربانى فشکچه)، (1381ش). امامت پژوهی، زیر نظر: محمود یزدی مطلق، الطبعة الأولی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
حسینی استرآبادی، شرف الدین، (1409ق). تأویل الآیات الظاهرة، الطبعة الأولی، قم: جامعه مدرسین
حسینی میلانی، علی،(د.ت). جواهر الکلام فی معرفة الإمامة و الإمام، الطبعة الأولی، قم: مرکز الحقائق الإسلامیة.www.al-milani.com
____________، (1428ق). دراسات فی منهاج السنة لمعرفة ابن تیمیه، الطبعة الأولی، قم: مرکز الحقائق الإسلامیة.
____________، (1376ش)، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة، الطبعة الأولی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
____________، (1428ق). شرح منهاج الکرامة و الردّ علی منهاج ابن‌‌تیمیة، الطبعة الأولی، قم: وفا
____________، (1414ق). نفحات الأزهار، الطبعة الأولی، قم: مهر
خویی، ابوالقاسم،(د.ت). البیان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، قم: مؤسّسة احیاء آثار الإمام الخویی
درویش، محیی‌‌الدین، (1415ق). اعراب‌‌القرآن و بیانه، الطبعة الأولی، سوریه: دارالإرشاد
ذهبی، محمد بن احمد،(1406ق). سیر أعلام النبلاء، الطبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة الرسالة
_____________،(د.ت). تذکرة الحفاظ، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمية
ذﻫﺒﯽ، محمدحسین، (1396ق). ﺍﻟﺘﻔﺴﻴﺮﻭ ﺍﻟﻤﻔﺴﺮﻭﻥ، الطبعة الأولی، بیروت: مؤسسة الرسالة
رازی(ابوالفتوح)، حسین بن علی، (1404ق). روض الجنان و روح الجنان، قم: کتابخانه آیت‌‌الله مرعشی
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، الطبعة الأولی، دمشق: دارالعلم الدار الشامیة
زمخشری، جارالله محمود، (د.ت). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، الطبعة الأولی، قم: نشر ادب حوزه
سبحانی، جعفر، (1386ش). سیمای عقاید شیعه، ترجمه جواد محدثی، الطبعة الأولی، طهران: مشعر
_________، (1373ش). منشور جاوید، الطبعة الأولی، قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع)
سمعانی مروزی، عبدالکریم بن محمد، (1395ق). التحبیر فی المعجم الکبیر، تحقیق: منیرة ناجی سالم، الطبعة الأولی، بغداد: رئاسة دیوان الأوقاف، www.alwaraq.net
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر، (1403ق). الدّرّ‌‌المنثور فی التفسیر المأثور، الطبعة الثانیة، بیروت: دارالفکر
_________________، (1396ق). طبقات المفسرين، تحقيق: علي محمدعمر، الطبعة الأولی، قاهره: مکتبة وهبة
شوکانی، محمد بن علی، (1414ق). فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة و الدرایة من علم التفسیر، الطبعة الثانیة، دمشق، بیروت: دار ابن‌کثیر، دارالکلم الطیب
شیبانی، محمد بن حسن، (1413ق). نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تحقیق: حسین درگاهی، الطبعة الأولی، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی
صادقی تهرانی، محمد، (1365ش). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، الطبعة الأولی، قم: فرهنگ اسلامی
صافی، محمود، (1418ق). الجدول فی اعراب القرآن، الطبعة الأولی، دمشق:دارالرشید مؤسسة الإیمان
طباطبایی، محمدحسین، (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌‌ مدرّسین حوزه‌‌ علمیّه‌‌ قم
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو
طبری، محمد بن جریر، (1408ق). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، بیروت: دارالفکر
طریحی، فخرالدّین بن محمد، (1375ش). مجمع البحرین، محقّق و مصحّح: احمد حسینی اشکوری، الطبعة الأولی، طهران: مرتضوی
طوسی، محمد بن حسن، (1402ق). التبیان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
طیّب، عبدالحسین، (1378ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، طهران: اسلام
عاملی، حسن بن زین‌‌الدین، (د.ت). معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم: مؤسسة النشر الإسلامی
عکبری، عبدالله بن حسین،(د.ت). التبیان فی اعراب القرآن، الطبعة الأولی، ریاض: بیت‌‌الأفکار الدولیة
فخرالدّین رازی، محمد بن عمر، (1420ق). مفاتیح الغیب، الطبعة الثانیة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی
فرّاء، یحیی، (1360ش). معانی القرآن، تحقیق: احمد یوسف نجاتی و محمدعلی النجّار، تهران: ناصرخسرو
فیضی دکنی، ابوالفضل، (1417ق). سواطع الالهام فی تفسیر القرآن، الطبعة الأولی، قم: دار المنار
فیومی، احمدبن‌محمد، (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، الطبعة الأولی، قم: دارالهجرة
قرشی بنایی، علی‌اکبر، (1377ش). تفسیر احسن الحدیث، طهران: بنیاد بعثت
____________، (1412ق). قاموس قرآن، طهران: دار الکتب الإسلامیة
قسطلانی، احمد بن محمد، (1425ق). المواهب اللدنیّة بالمنح المحمدیة، الطبعة الأولی، بیروت: المکتب الإسلامی
کاشانی، فتح‌‌الله، (1336ش). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، طهران: کتابفروشی علمی
مجلسی، محمدباقر، (1362ش). بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار، طهران: دارالکتب الإسلامیة
مزی، یوسف، (1402ق). تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد، بیروت: مؤسسة الرسالة
مصطفوی، حسن، (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، طهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
مظفر، محمد حسن، (1396ق). دلائل الصدق، قاهره: دار العلم للطباعة
____________، (1388ش). «بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت در دیدگاه فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران: سمت
___________، (1390ش). بررسی تطبیقی معناشناسی امام و مقام امامت از دیدگاه مفسیران فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، طهران: سمت
نورى طبرسى، اسماعيل،(د.ت). کفايةالموحدين، (بی جا): علميه اسلاميه‏
واحدی نیشابوری، علی، (1411ق).  اسباب نزول القرآن الکریم، تحقیق: کمال زغلول، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیة
______________، (1415ق).  الوسیط فی تفسیر القرآن المجید، تحقیق: محمد معوض و دیگران، بیروت: (د.ن)
 
مقالات
نجارزادگان، فتح‌‌الله، (1381ش). «بازخوانی مدارک و اسناد شأن نزول آیه ولایت»، مجلة طلوع، شماره 1.