حکم الإمام علي(ع) من منظور المعاصرين السنة دراسة وجهة نظر طه حسين نموذجاً

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلف

أستاذة مساعدة فی قسم التاریخ، جامعة فردوسی مشهد.

المستخلص

بعد التغييرات السياسية والفکرية المختلفة وغيرها في الفترة المعاصرة، تمّ تقديم فرص جديدة للمفکرين الشيعة والسنة. التقليل من حدّة التحامل والحصول على فهم أوضح ورؤية أکثر واقعية لأحداث صدر الإسلام، ولاسيّما خلافة أمير المؤمنين (ع)، تُعدّ من أبرز هذه الفرص. على سبيل المثال، إنّ القراءة الشيعية والتي کانت تُعتبر هامشية، أدّت إلى لفت انتباه علماء السنة. وفي هذا البين کان طه حسين من هؤلاء المفکرين الذين تأثّروا بالأجواء المذکورة وأعادوا قراءة الأحداث الواقعة في فترة حکم الإمام علي (ع). ومن هذا المنظار، فإنّ هذا البحث يُعدّ مهمًا في رؤية وتحليل هذا المفکر. لذلک، کان إدراک وفهم کيفية وصف وتحليل طه حسين لخصائص خلافة الإمام علي (ع) محورا لهذه الدراسة. بالإضافة إلى المنهج الوصفي، فإنّ المنهج التحليلي لنص الفتنة الکبرى اعتمدنا فيه على استخدام خصائص نظرية لاکلا وموفه للخطاب. من خلال النتائج توصلنا إلى أنّ آراء وتحليلات طه حسين تمّت من وجهة نظر الإيمان بدلاً من المنهج العلمي وإنّ تأثير القراءة الشيعية للأحداث واضح في هذه التحليلات؛ کما أنّ طه حسين يروي ويقيّم جميع أعمال وسلوک الإمام (ع) في مختلف جوانب الحکومة بما يتّفق تمامًا مع الدين والالتزام المستمر بقواعد الولاء والبیعة، وعلى النقيض من ذلک، يربط أعداءه بفئة الدنيوية ونقض الولاء.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

The Governance of Imam Ali (AS) from Contemporary Sunni Scholars’ Perspective (Case Study: Taha Hussein)

المؤلف [English]

  • Maryam Azizian
Assistant Professor, Department of History, Ferdowsi University of Mashhad
المستخلص [English]

Modern political and theological changes have made new opportunities for Shiite and Sunni scholars. One of the outcomes is downgrading prejudices that made possible a clearer and more realistic look at the events of early history of Islam, especially the governance of Imam Ali (AS). For example, Shiite reading of the events that was marginal for centuries got the attention of Sunni intellectuals. Taha Hussein was one of the thinkers that, influenced by the situation, began rereading the events of Imam Ali’s era. This makes exploring his viewpoints and analyses significant. The study, then, focused on understanding Taha Hussein’s descriptions and analyses of the characteristics of Imam Ali’s governance. In addition to applying a descriptive method for exploring his standpoint, an analytical approach to the text of The Great Upheaval (الفتنةالکبری) was adopted using the indices of Laclau and Mouffe’s discourse analysis theory. Taha Hussein claims that his narration and analysis is scientific but his method is a mixture of historical research and supernatural and religious looks. Religion and, in a lower level, Beia are the most important criteria determining his thought. He narrates and analyzes events based on the two criteria. Such issues as hereafter, truth, Muslim's interests, unity and avoiding division among Muslims, and justice are other themes related to the two criteria that strengthen them. The scholar sees Imam Ali as the best symbol and criteria for the truth of religion and related issues. All over the text one can see that the writer uses words and concepts related to the themes when talking about the personality of Imam Ali. On the contrary, he uses world-related words and concepts when it comes to talk about the opponents of Imam Ali. The author approved the political and religious merits of Imam Ali using religious and historical analyses at the same time. He emphasized that Imam Ali, in spite of declaring his right for caliphate, pledged allegiance to previous caliphs for the sake of the unity and interests of Muslims. Imam Ali preferred the right to the worldly greed throughout his life. But his opponents in three groups of the companions of Camel, Muawiya, and Khawarij as a result of mammonistic behavior, caused Fitna and division in the Islamic world. Taha Hussein, however, cannot make himself free of believing in the justice of Companions of the Prophet of Islam and appoint the position of some of outstanding personalities such as Zubayr and Aisha to the others. Moreover, the author cannot explain or is not interested in explicating such cases as the actions of Iraqis and Levantines. So, the people and groups remain in the space between the self and the other. It can be concluded that Taha Hussein, through strong arguments, rejected the positive relationship between Imam Ali’s politics in his caliphates and failures, but states that the failure is the result of historical conditions beginning in conquest era and ending in putting him aside of political scene in caliphates’ era.
The present study showed that Taha Hussein’s standpoint and analyses have roots in his belief instead of being based on scientific methods. In his analyses, one can see the influence of Shiite reading of the events. He believes that all Imam Ali’s behaviors and actions in different aspects of governance are in full compliance with religion and commitment principles. He also connects the actions of Imam Ali’s enemies to mammonistic behavior and breaking allegiance

الكلمات الرئيسية [English]

  • Imam Ali (AS)
  • Caliphate
  • Taha Hussein

حکمرانی حضرت علی(ع) از منظر معاصران اهل سنت (نمونه موردی: نگاه طه حسین)

مریم عزیزیان[1]

چکیده

به دنبال دگرگونی­های مختلف سیاسی و فکری در دوره معاصر، فرصت­های تازه­ای پیش روی متفکران شیعه و سنی قرار گرفت. از جمله آن ­که از آتش تعصّب کاسته شد و به فهم روشن­تر و نگاه واقع­بینانه­تری به وقایع صدر اسلام و به خصوص خلافت امیرالمؤمنین علی (ع) یاری رساند. به عنوان نمونه خوانش شیعی که پیش­تر در حاشیه مباحث بود مورد توجّه اندیشمندان اهل سنت قرار گرفت. طه حسین یکی از این اندیشمندان بود که متاثّر از فضای یاد شده به بازخوانی وقایع دوران حکومت امام علی (ع) پرداخت. به همین دلیل، پژوهش در دیدگاه و تحلیل این اندیشمند مهم جلوه می­کند. از این رو شناخت و فهم چگونگی توصیف و تحلیل طه حسین از ویژگی­های خلافت امام علی (ع)، مسئله مقاله حاضر است. علاوه بر روش توصیفی، رویکرد تحلیلیِ متن الفتنة الکبری مبتنی بر بهره­گیری از شاخص­های نظریه گفتمان لاکلا و موفه است. نتیجه نشان می‌دهد دیدگاه و تحلیل­های طه حسین بیش از آن ­که بر پایه روش علمی باشد، از بُعد عقیده انجام شده است. در این تحلیل­ها تأثیر خوانش شیعی از حوادث مشهود است. وی تمام اعمال و رفتار امام (ع) را در ابعاد مختلف حکومت کاملا منطبق با مقوله دین و پایمردی همیشگی به ضوابط بیعت، روایت و ارزیابی می­کند و در مقابل، دشمنان ایشان را با مقوله دنیاطلبی و بیعت­شکنی پیوند می­زند. 

واژه­های کلیدی: امام علی (ع)، خلافت، طه حسین.



[1]. استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد(نویسندۀ مسئول):  maryamazizian@um.ac.ir

الکتب
القران الکريم
نهج البلاغة
ابن خياط، ابوعمرو (1397ش)، تاريخ خليفة بن خياط، تحقيق: أکرم ضياء العمري، الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسسه الرساله.
اسماعیل علی، سعید (1423ه)، تراث طه حسین، قاهره: دارالکتب والوثائق القومیة، جزءان.
بري، عبدالله (1954م)، الدکتور طه حسین و الخلفاء؛ عرض و نقد ادبی...فی کتاب الفتنةالکبری(علی و بنوه)، بیروت: دارالفکر للطباعه والنشر.999
توفیق، محمدعمر (1401ه)، طه حسین والشیخان، جده: تهامه.
دراج، فیصل (2011م)، طه حسین وتحدیث الفکر العربي، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربية.
الطبري، محمد بن­جرير (د.ت)، تاريخ الرسل والملوک، بحث: محمد أبوالفضل إبراهيم، القاهرة: دارالمعارف.
طوسي، محمدبن حسن (1388ش)، أمالي، صادق حسن­زاده، قم: اندیشه هادی، المجلد.1.
طه حسين (2012م)، الفتنة الکبرى، مصر: المعهد الهندوسي ، الجزء الثاني (علي و بنوه (ع)).
طه حسين (د.ت)، الفتنة الکبرى، مصر: دار المعارف. الجزء الأول (عثمان).
يورجنسن، ماریان (1389ش)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، هادی جليلي، طهران: ني.
 
الرسائل
زماني فر، اشرف (1386ش)، «الشتبیة والاستعاره فی ثلاث کتب لطه حسین...»، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان وادبیات عرب، به راهنمایی عبدالغنی ایروانی­زاده، دانشگاه اصفهان دانشکده زبان­های خارجی. 
 
الدوریات
أمين، سیدحسن (1378ش)، «طه حسین: نویسنده­ای.. مسلمان یا کافر؟»، کلک، ش105، صص 6-3
آیینه­وند، صادق ومریم علوی (1389)، «دیدگاه طه حسین پیرامون مشروعیت خلافت اموی»، تاریخ اسلام، س11، ش3,4، پاییز و زمستان، صص 62-31
بيرک، جاک (1396ش)، «نحن وطه حسین»، مهاة فرح، المعرفة، العدد174، شعبان، صص 62-47
ثنائی، حمیدرضا و مهدی مجتهدی (1397ش)، «دو گزارش از یک واقعه تاریخی: مطالعه تطبیقی نگاه طه حسین و مارتین هیندز به قتل خلیفه سوم»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، س9، ش31، تابستان، صص 74-47
جعفریان و گلریز (1393ش)، «گفتمان شیعی در منظومه­ی علی­نامه»، مطالعات تاریخ فرهنگی، س6، ش21، صص 95-71
جم، خدیو (1350ش)، «سرگذشت دکتر طه حسین»، خاطرات وحید، س 9، ش1، صص 57-53
جیب (1930م)، «مظاهر الأدب العصری: طه حسین فی نظر المستشرق جیب»، المشرق، السنة 29، العدد4، صص 262-259
العراقي، عاطف (1990م)، «طه حسین وزوال المجتمع التقلیدی»، عالم الکتب، اکتوبر، صص 40-36
العقاد، عباس محمود (1354ش)، «طه حسین»، الهلال، السنة 43، الجزء9، ربیع الاول، صص 1021-1017
مجهول المؤلف (1393ش)، «طه حسین»، العرب، السنة 8، الجزء 5,6، ذوالقعده وذوالحجة، صص 480-473
نجفیان رضوی، لیلا (1395ش)، «تاریخ­نگاری شیعیان امامی مذهب در آغاز دوره غیبت کبری...»، مطالعات تاریخ فرهنگی، س7، ش27، بهار، صص 103-85
نظری، علی (1375ش) «نقد و بررسی آرا و آثار انتقادی طه حسین در ادب عربی»، مدرس علوم انسانی، ش1، صص 137-120
هوارث، دیوید (1377ش)، «نظریه گفتمان»، علی­اصغر سلطاني، علوم سیاسی، س 1، ش2، پاییز، صص 118-156
The books
The Holy Quran
Nahj al-Balagha
Dorraj, F. (2011). Taha Hussein va tahdis al-fikr al-Arabi. Beirut: Markaz Dirasat al-Vahda al-Arabia.
Hussein, T. (2012). Al-Fitna al-Kubra (Al-Juz 2: Ali va banuh). Cairo: Mo’asisa Hindavi.
Hussein, T. (n.d.). Al-Fitna al-Kubra (Al-Juz’ 1: Osman). Cairo: Dar al-Ma’arif.
Ibn Khayyat, A. (2018). Tarikh Khalifah bn Kayyat. Beirut: Mo’asisa al-Risala.
Ismail Ali, S. (2002). Torath Taha Hussein. Jizan: Dar al-Kutub va al-Visa’igh.
Jorgensen, M. (2010). Nazariyeh va ravesh dar tahlil goftman (H. Jalili, Trans.). Tehran: Ney.
Tabari, M. (n.d.). Tarikh al-rrosol va la-moluk. Cairo: Dar al-Ma’arif.
Tofigh, M. O. (1981). Taha Hussein va al-Shaikhan. Jeddah: Tahama.
Tousi, M. (2009). Amali. Vol. 1. Qom: Andisheh Hadi.
 
Thesis
Zamanifar, A. (2007).  Al-Tashbih va al-isti’ara fi salas kutub Taha Hussein (Unpublished master’s thesis). Isfahan University, Isfahan, Iran.
 
 The Articles
Al-Aqqad, A. M. (1935). Taha Hussein. Al-Hilal, 46(9), 1017-1021.
Al-Iraqi, A. (1990). Taha Hussein va zaval al-mujtama al-taghlidi. Alam al-Kutub, 10, 36-40.
Amin, S. H. (1999). Taha Hussein: Nevisandei… mosalman ya kafer?. Kelk, 105, 3-6.
Ayenehvand, S., & Alavi, M. (2010). Didgah Taha Hussein piramoun mashrooiat khalafat omavi. History of Islam, 11(3&4), 31-62.
Bari, A. (1945). Al-Doctor Taha Hussein va al-Kholafa’; araz va naghd adabi fi kitab al-Fitna al-Kubra (Ali va banuh). Beirut: Dar al-Fikr li-Taba’a va al-Nashr.
Birak, J. (2017). Nahn va Taha Hussein. Al-Ma’rifa, 174, 47-62.
Jafarian, R., & Golriz, A. (2014). Goftman Shi’ee dar manzoumeh Alinameh. Cultural History Studies, 3(21), 71-95.
Jam, Kh. (1971). Sargozash Taha Hussein. Khaterat Vahid, 9(1), 53-57.
Jeib. (1930). Mazahir al-adab al-asri: Taha Hussein fi nazar al-mostashrigh Jeib. Almashrigh, 29(4), 259-272.
Najafian Razavi, L. (2016). Tarikhnegari shiayan emami mazhab dar aghaz doreh gheibat kobra. Cultural History Studies, 7(27), 85-103.
Nazari, A. (1996). Naghd va barrasi ara va asar enteghadi Taha Hussein dar adab Arabi. Human Sciences Modarres, 1, 120-137.
Sanaie, H., & Mojtahedi, M. (2018). Do gozaresh az yek vaghe’eh tarikhi: Motale’eh tatbighi negah Taha Hussein va Martin Hinder be ghatl khlifeh sevom. Journal of Islamic Culture and Civilization, 9(31), 47-74.