دراسة مفهوم الآية ﴿وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا﴾ وفقاً لنهج الأنثروبولوجيا الثقافية

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلف

استاذة مساعدة في معهد الدراسات القرآنية، آکاديمية العلوم الإنسانية والدراسات الثقافية

المستخلص

تعتبر الآية الثانية من سورة الزلزلة التي تعلن إخراج الأرض أثقالها وتحديثها يوم القيامة، من قبل العديد من المفسرين وعلماء القرآن أنها معتقدات مجازية متعلقة بيوم القيامة التي تکشف عن وظائف استعارية للأرض في القرآن الکريم، في حين أن استکشاف المعتقدات الثقافية القديمة لبلاد ما بين النهرين وأرض القبائل الساميّة يدلّ على أن ما ورد في هذه الآية ليس استعاريا أو مجازياً فحسب، بل يعتمد على معتقدات الأعراب السابقين وغير الأعراب والتي قد وصلت الآن إلى آيات القرآن الکريم علي محمل اللغة. يتناول هذا المقال بعد تحليل آراء المفسرين في تفسير الآية المذکورة، تداعيات تؤيد هذا الادعاء، ويعيد قراءة الآية المذکورة في السياق الذي استندت إليه، بناءاً على الفهم الثقافي (المعرفة الثقافية) لما قبل الإسلام وفضلاً عن الأدبيات التفسيرية في القرون المتقدمة.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [English]

وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا﴾ ﴿ An reinterpretation based on the Cultural Anthropological Approach

المؤلف [English]

  • Zahra Mohegheghian
Asistance Professor of the Faculty of Quranic Studies in Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran- Iran
المستخلص [English]

The second verse of Surah Al-Zalzalah informs us the discharge of the earth and her speaking on the Day of Judgment . This verse has been considered  as a Metaphorical belief related to the  Day of Judgment that reveals the functions of the earth in the Quran, by many commentators and scholars. On the other hand, exploring the ancient cultural beliefs of Mesopotamia and the Semitic tribes (such as Arabs) indicates that what is said in this verse is not only a figurative and metaphorical expression, it is also a non-metaphorical and right expression which has now reached us by the Qur'an.This study examines the reasons of this claim and then analyzes the commentators' approach to this verse. Finally, based on a cultural studying in the pre-Islamic period as well as the Muslim traditional material, reinterprets the above verse in its context.

الكلمات الرئيسية [English]

  • Cultural Anthropology
  • Mother Earth
  • Non-Metaphorical expression of the Quran

النص الكامل

بازخوانی مفهوم آیه ﴿وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا﴾ با رویکرد انسانشناسی فرهنگی

 

زهرا محققیان[1]

چکیده

آیه دوم سوره زلزال که از اخراج اثقال زمین در روز قیامت و تحدیث آن خبر می دهد؛ در میان عمده مفسران و قرآن پژوهان، باوری مجازین مرتبط با روز قیامت تلقی شده است که کارکردهای استعاری زمین را در قرآن کریم آشکار می سازد. این در حالیست که کاوش در باورهای کهن فرهنگی منطقه بین النهرین و سرزمین اقوام سامی نشان از آن دارد که آنچه در زبان این آیه موجود است نه تنها مجاز و استعاره نیست بلکه باورهایی استوار در فرهنگ گذشتگان اعم از اعراب و غیر اعراب است که اکنون بر محمل زبان به آیات قرآن کریم راه یافته است. این نوشتار بعد از واکاوی رویاورد مفسران به این آیه، به بررسی مؤیدات این ادعا می پردازد و  براساس یک شناخت فرهنگی مربوط به پیش از اسلام و نیز ادبیات تفسیری سده های متقدم، آیه فوق را در سیاقی که در آن واقع شده است؛ بازخوانی می کند.

 

کلید واژه­ها: انسان شناسی فرهنگی، مادرزمین، زبان حقیقت و مجاز، استعاره


[1]  استادیار پژوهشکده مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، z.mohagheghian@ ihcs.ac.ir

 

المراجع

  • القرآن الکریم

    1- الکتب

    العربیة

    • إبن جزی الغرناطى، محمد بن احمد،(1416ق)، التسهیل لعلوم التنزیل، ‏بیروت‏: شرکت دار الأرقم بن ابى الأرقم.
    • إبن عربی، محیی الدین محمد، (1422ق)، تفسیر ابن عربی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • إبن منظور، محمد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
    •  أبی السعود، محمد، (د.ت)، تفسیر أبی السعود = إرشاد العقل السلیم إلى مزایا الکتاب الکریم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • الجوهری، إسماعیل، (1407ق)، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق أحمد عبد الغفور عطار، ط4، بیروت: دار العلم للملایین.
    •  الخازن، علاء الدین علی، (1415ق)، لباب التأویل فی معانی التنزیل، تصحیح محمدعلی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • دروزة، محمد عزت،(1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
    • رازى، فخرالدین، (1420 ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
    • الزجاج، إبراهیم بن السری بن سهل، (1408ق)، معانی القرآن وإعرابه، تحقیق عبد الجلیل عبده شلبی، بیروت: عالم الکتب.
    • الزحیلى، وهبة بن مصطفى‏،(1418ق)، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏، ط2، بیروت: دار الفکر المعاصر.
    • الزرکشى‏، محمد،(1410ق)، البرهان فی علوم القرآن‏، بیروت: دار المعرفة
    • زمخشری، محمود،(1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ط3، بیروت: دار الکتاب العربی.
    • السکاکى، یوسف،(1397م)، مفتاح العلوم، مصر: مطبعة البابى.
    • سیدمرتضی، على بن حسین‏،(1377)، تنزیه الأنبیاء علیهم السلام‏، قم‏: دار الشریف الرضی‏
    • سیوطى، جلال الدین‏، (1404ق)‏، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم‏: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
    • ----------------، (1421ق)، الاتقان فی علوم القران، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الکتاب العربى.
    • صدرالمتالهین(ملاصدرا)، محمد بن ابراهیم، (1366ش)، تفسیر القرآن الکریم( صدرا)، ط2، قم: بیدار.
    • طباطبایی، محمد حسین،(1417 ق)، المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • طبرسی، فضل،(1372ق)، مجمع البیان ، تهران: ناصر خسرو.
    • طبرى، محمد،(1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دارالعرفة.
    • طریحی، فخر الدین،(1375ق)، مجمع البحرین، تهران: مرتضوى.
    • فراهیدی، خلیل احمد، (1410ق)، العین، قم: هجرت.
    • فراء، یحیى، (د.ت)، معانى القرآن‏، مصر: دارالمصریه للتألیف والترجمة.
    • فیروزآبادی، محمد، (د.ت)، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، لبنان: دار الکتب العلمیة.
    • قرطبى، محمد بن احمد،(1364ق)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
    • الماوردی، علی، (د.ت)، تفسیر الماوردی = النکت والعیون،  تحقیق ابن عبد المقصود، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    • مجاهد، ابن جبر، (1410ق)، تفسیر مجاهد، تحقیق محمد عبد السلام، مصر: دار الفکر الإسلامی الحدیثة.
    • مقاتل بن سلیمان‏، (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، تحقیق عبد الله محمود شحاته، بیروت‏: دار إحیاء التراث‏.
    • مهنا، عبد الله على‏، (د.ت)، لسان اللسان‏، بیروت: دار الکتب العلمیة.

     

    الفارسیة

    • ·      إلیاده، میرچاده،(1372ش)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، تهران: سروش.
    • ·      بنت الشاطى، عائشة عبد الرحمن، (1376ش)، الاعجاز البیانى، ترجمة حسین صابرى‏، تهران‏: ا علمى و فرهنگى‏.
    • ·      خلیل حتی،(1344ش)، تاریخ عرب، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران: اگاه.
    • ژیران، ف و لاکوئه، ک و دلاپورت، ل، (1375ش)، اساطیر آشور و بابل، ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور، تهران: فکر روز.
    • ·      فریزر، جیمز جورج، ( 1383ش)، شاخه زرین: پژوهشی در جادو و دین، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
    • قرائی مقدم، امان‌الله، (1382ش)، انسان‌شناسی فرهنگی (مردم‌شناسی فرهنگی)، تهران: ابجد.
    • قرشى، سید على اکبر، (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث‏، الطبعة الثالثة، تهران: بنیاد بعثت.
    • گریشمن،ر، (1355ش)، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: النشر و ترجمة الکتاب.
    • مکارم شیرازى، ناصر،(1374ش)، تفسیر نمونه‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    • وارنر، رکس، (1389ش)، دانشنامه اساطیر جهان، ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور مطلق، چ4، تهران: اسطوره.
    • ویل دورانت، ویلیام جیمز، (1365ش)، تاریخ تمدن، ترجمة احمد آرام و همکاران، تهران: مؤسسة التعلیم انقلاب اسلامی.

     

     

    الإنجلیزیة

    • Atharva-Veda Samhita.)1905(. Translated by William Dwight Whitney. Harvard University.
    • Burkitt. Miles.) 1963 (. The Old Stone Age. London: Atheneum .4 th .
    • Jordan, Michael. )2004(. Encyclopedia of Gods:Dictionary of Gods and Goddesses, Second Edition, Kyle Cathie Limited,Printed in the United States of America.
    • Lurker. Manfred. )2005(. The Routledge Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons. NewYork  Routledge. 3th.
    • Nyberg, Berthal. (1931). Kind und Erde(Hilsinki), n.69, pp.230-13.

     

     

    2-المجلات

    • محققیان، زهرا،(1396)، «اصل مادینه هستی در قرآن کریم»، مجلة مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سنة1، العدد 4، صص 170-145.
    • ----------،(1398الف)، «کهن الگوی وصلت مینوی در قرآن کریم»، مجلة نقد أدبی، سنة 12، العدد 45، صص151-111.
    • --------، (1398ب)، «تحلیل کهن الگویی رؤیای حضرت یوسف(ع) پایه نمادها و اسطوره های اقوام سامی»‌، مجلة مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، سنة25، العدد 65، صص182-155.
آفاق الحضارة الاسلامية
المجلد 22، العدد 2 - الرقم المسلسل للعدد 44
الخریف والشتاء
2020
الصفحة 219-245

ملفات

شارك

إرسال الاستشهاد إلى

الإحصائيات