نوع المستند : علمی ـ پژوهشی
المؤلف
أستاذة مشارکة وعضو هيئة التدريس، قسم المعارف الإسلامية، کلية الإلهيات و المعارف أهل البيت (ع)، جامعة إصفهان. الدکتوراه في تاريخ الإسلام
المستخلص
الكلمات الرئيسية
عنوان المقالة [English]
المؤلف [English]
One of the major problems of the Muslim community in the first century was the formation of extremist streams(Takfiris) that Sometimes appeared in the first century AH. A scrutiny at the history of Islam reveals that these groups were exposed to Islam for their ignorance and misunderstanding. Repealing them is obligatory on the basis of Intellectual logic and Sharia. Research in this area is incomplete and weak in analysis and citation. In this paper, extremist streams is studied, Causes and its results, in the Ahl al-Bayt (AS) course with emphasis on Karbala. The research method is historical which is done using the main sources of Islamic. Approach Ahl al-Bayt (AS) was daring against these movements.They rejected the extremist movements and their intellectual foundations. They argued them on the basis of the Qur'an, Sirah and Sharia. they know how method of dealing and confront with them. According to this study, extremist currents were active in Karbala. The results show that false understanding of the Islam, preconception, and ignorant nervousness led extreme currents. They arrived heavy impact in the Islamic community. So, God has promised, Ahl al-Bayt said, and history testifies, it is a complete loss and avoidance of divine mercy and being in the path of God's punishment.
الكلمات الرئيسية [English]
ریشه یابی جریان تکفیری در کربلا؛ زمینه ها و پیامدهای آن
مریم سعیدیان جزی [1]
چکیده
یکی از چالشهای مهم جامعه اسلامی شکل گیری جریانهای افراطی در قرن نخست هجری بود. با نگاهی دقیق به تاریخ اسلام معلوم می گردد این گروهها به دلیل نادانی و کج فهمی در برابر اسلام قرار گرفتند و دفع اینها مطابق عقل و شرع واجب است. تحقیقات انجام شده در این زمینه، ناقص و دارای ضعف تحلیل و استناد هستند. این مقاله نشانه ها، ریشه ها و سرانجام جریان تکفیری را در واقعه کربلا، مطابق سیره اهل بیت (ع) بررسی و ارزیابی می کند. روش تحقیق تاریخی و با استفاده از منابع اصلی است. مواضع اهل بیت(ع) در برابر این جریان تهاجمی و در ابعاد مختلف بوده است. آنها حرکتهای افراطی و مبانی فکریشان را نفی کردند. مطابق قران، سنت و شریعت استدلال کردند. مردم را آگاه و شیوه تعامل با افراطیون را آموزش دادند. بر اساس این تحقیق، جریان های افراطی در کربلا نقش فعالی داشتند. هواهای نفسانی، فهم نادرست از آموزه های دینی و عصبیت جاهلی، جریان های افراطی را به گمراهی و هلاکت کشاند. آنها ضربه های بسیاری به جامعه اسلامی زدند. سرانجام چنانکه خدا وعده داده بود و کلام اهل بیت (ع) و تاریخ شهادت می دهد، دچار زیان کامل، دوری از رحمت الهی و گرفتاری در عذاب الهی شدند.
کلیدواژه ها: جریانهای افراطی، واقعه کربلا، روایات، اهل بیت (ع).
[1] . دانشیار و عضو عیئت علمی گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت (ع)، دانشگاه اصفهان
msaeedyan@ltr.ui.ac.ir (*نویسنده مسئول)
1-الکتب:
-العربیة
إبن أبی الحدید، عبدالحمید، (1404 ق) شرح نهج البلاغة، (د.ط)، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
إبن الأعثم، أحمد، (1411 ق) الفتوح، تحقیق علی شیری، (د.ط)، بیروت: دار الأضواء.
إبن الأثیر، عزالدین علی، (1357 ق) الکامل فی التاریخ، تصحیح عبد الوهاب النجار، (د.ط)، القاهرة: إدارة الطباعة المنیریة.
إبن الأثیر، عزالدین علی، (1409 ق) أُسْد الْغَابَة، (د.ط)، بیروت: دارالفکر.
إبن الجوزی، یوسف بن قزاوغلی(سبط)، (1418 ق) تذکرة الخواص، (د.ط)، قم: منشورات الشریف الرضی.
إبن الجوزی، عبدالرحمن بن علی، (1412 ق) المنتظم فی تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد ومصطفی عبدالقادر عطا، (د.ط)، بیروت: دارالکتب العلمیة.
إبن الحجر، أحمد بن علی، (1415 ق) الإصابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود وعلی محمد معوض، (د.ط)، بیروت: دارالکتب العلمیة.
إبن حمدون، محمد، (1996 م) التذکرة الحمدونیة، تحقیق احسان وبسکر عباس، (د.ط)، بیروت: دارصادر.
إبن سعد، محمد، (1410 ق) الطبقات الکبری، تحیق محمد عبالقادر عطا، (د.ط)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
إبن شهر آشوب، محمد بن علی، (1376 ق) مناقب آل ابی طالب، (د.ط)، النجف: الحیدریة.
إبن صباغ مالکی، علی بن محمد، (1422 ق) الفصول المهمة، (د.ط)، قم: دارالحدیث.
إبن طیفور، أحمد، (د.ت) بلاغات النساء، (د.ط)، قم: الرضی.
إبن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، (1412 ق)، الإستیعاب، تحقیق علی محمد البجاوی، (د.ط)، بیروت: دارالجیل.
إبن عبدربه، أحمد بن محمد، (1404 ق) العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، (د.ط)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
إبن عدیم، عمر بن أحمد، (1423 ق) بغیة الطلب فی تاریخ حلب، (د.ط)، بیروت، البلاغ.
إبن العربی، محمد بن عبدالله، (1419 ق) العواصم من القواصم، (د.ط)، ریاض: وزاره الشوون الاسلامیه والأوقاف.
إبن عساکر، علی بن حسن، (1415 ق) تاریخ مدینة دمشق، (د.ط)، بیروت: دارالفکر.
إبن عقیل، محمد، (1412 ق) النصایح الکافیه، (د.ط)، قم: دار الثقافة.
إبن عماد، عبدالحی بن أحمد، (1406 ق) شذرات الذهب، تحقیق الأرناؤوط، (د.ط)، دمشق-بیروت: دار إبن کثیر.
إبن قتیبه الدینوری، عبدالله بن مسلم، (1410 ق) الإمامة والسیاسة، تحقیق علی شیری، (د.ط)، بیروت: دارالأضواء.
إبن قولویه، جعفر بن محمد، (1417 ق) کامل الزیارات، (د.ط)، قم: الفقاهة.
إبن کثیر، إسماعیل بن عمر، (1410 ق) البدایه والنهایه، تحقیق علی شیری، (د.ط)، بیروت: دارالأضواء.
إبن منظور، (1414 ق) لسان العرب، (د.ط)، بیروت: دارصادر.
إبن هشام، عبدالملک، (د.ت)، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و..، (د.ط)، بیروت: دارالمعرفة.
الإدریسی حسنی، محمود، (1433 ق) السلفیون وصناعة التخلّف، لجنة البحوث والدرسات بالطریقة العزمیة، (د.ط)، القاهرة: دار الکتاب الصوفی.
إسحاق عبدالرسول، محمد، (2012 م) السلفیون وصناعة الجهل، (د.ط)، القاهرة: دار الکتاب الصوفی.
أبوالفرج اصبهانی، علی بن حسین، (1965 م) مقاتل الطابیین، (د.ط)، نجف: الحیدریة.
أبوالفرج اصبهانی، علی بن حسین، (1994 م) الأغانی، (د.ط)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
أبومخنف ازدی، (1398 ق) مقتل ابی مخنف، تعلیق غفاری، (د.ط)، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
الأحمدی میانجی، علی، (1426 ق) مکاتیب الأئمة (ع)، (د.ط)، قم: دارالحدیث.
أسدحیدر، (1422 ق)، الإمام الصادق والمذاهب الأربعة، (د.ط)، بیروت: دارالتعارف.
الإربلی، علی بن عیسی(1421)، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، (د.ط)، قم: الرضی.
البلاذری، احمد بن یحیی، (1417 ق) أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و..، (د.ط)، بیروت: دارالفکر.
البحرانی، عبدالله، (1417 ق) عوالم العلوم والمعارف، (د.ط)، قم: موسسة الإمام المهدی (عج).
الثقفی، ابراهیم بن محمد، (1410 ق) الغارات، (د.ط)، قم: دار الکتاب.
الحموی، یاقوت، (1995 م) معجم البلدان، الطبعة الثانیة، بیروت: دار صادر.
الخزاز، علی بن محمد، (1401 ق) کقایة الأثر، (د.ط)، قم: بیدار.
الخصیبی، حسین بن حمدان، (1419 ق) الهدایة الکبری، (د.ط)، قم: البلاغ.
الخوارزمی، موفق بن أحمد، (1423 ق) مقتل الحسین (ع)، (د.ط)، قم: أنوار الهدی.
الدینوری، ابوحنیفه احمد، (1368 ش)، الأخبار الطوال، (د.ط)، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم: الرضی.
الذهبی، محمد بن أحمد، (1409 ق( تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، (د.ط)، بیروت: دارالکتاب العربی.
الروحانی، سید مهدی، (1362 ش) فرقة السَّلَفیة وتطوّراتها فی التاریخ، (د.ط)، قم: نور العلم.
الروحانی، سید مهدی، (1979 م) بحوث مع اهل السّنة والسّلفیّة، (د.ط)، قم: مکتبة الاسلامیة.
الزبیدی، مرتضی، (1414 ق( تاج العروس من جواهر القاموس، (د.ط)، بیروت: دارالفکر.
سبحانی، جعفر، (1384 ش) الوها‌بیة بین المبا‌نی الفکریه والنتا‌ئج العلمیه، (د.ط)، قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع).
السماوی، محمد، (1419 ق) إبصار العین، (د.ط)، قم: جامعة المحلاتی.
سید بن طاوس (إبن طاوس)، (1348 ش) اللهوف علی قتلی الطفوف، (د.ط)، طهران: جهان.
الشامی، جمال الدین، (1420 ق) الدر النظیم، (د.ط)، قم: جامعة المدرسین.
الشبّر، جواد، (1409 ق (أدب الطف، (د.ط)، بیروت: دار المرتضی.
شاذان بن جبرئیل، (1422 ق) الروضة، (د.ط)، قم: مکتبة الأمین.
الشجری الجرجانی، یحیی، (1422 ق) الأمالی الخمیسیة، (د.ط)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شریف مرتضی، (1998 م)، أمالی المرتضی، (د.ط)، قاهرة: دار الفکر العربی.
الشوشتری، نورالله، (1367 ق) الصوارم المهرقه، (د.ط)، تهران: النهضة.
شیخ صدوق (إبن بابویه، محمد)، (1413 ق) من لایحضره الفقیه (الفقیه)، (د.ط)، قم: جامعة المدرسین.
شیخ صدوق (إبن بابویه، محمد)، (1395 ق) کمال الدین وتمام النعمة، (د.ط)، تهران: مؤسسة الإسلامیة.
شیخ صدوق (إبن بابویه، محمد)، (1363 ش) الأمالی، (د.ط)، تهران: مکتبة الإسلامیة.
شیخ صدوق (إبن بابویه، محمد)، (1378 ق) عیون اخبار الرضا، (د.ط)، تهران: جهان.
الشیرازی، عبدالمجید، (د.ت (ذخیرة الدارین، (د.ط)، قم: الزمزم الهدایة.
صفار، محمد بن حسن، (1404 ق) بصائر الدرجات، (د.ط)، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
الطبرسی، أحمد بن علی، (1403 ق) الإحتجاج علی أهل اللجاج، (د.ط)، مشهد: المرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن، (د.ت) أعلام الوری، (د.ط)، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
الطبری، محمدبن جریر، (1403 ق) تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد أبولفضل ابراهیم، (د.ط)، بیروت: دارالتراث.
الطوسی، محمد، (1365 ش) التهذیب، (د.ط)، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
الطوسی، محمد، (1414 ق) الأمالی، (د.ط)، قم: دار الثقافة.
العاملی، مرتضی، (1426 ق) الصحیح من سیرة النبی الأعظم (ص)، (د.ط)، قم: دارالحدیث.
العطاردی، عزیزالله، (1376 ش) مسند الإمام الحسین بن علی (ع)، (د.ط)، تهران: عطارد.
العطاردی، عزیزالله، (1406 ق) مسند الإمام الرضا (ع)، (د.ط)، مشهد: العتبة الرضویة.
العطاردی، عزیزالله، (1379 ش) مسندالامام السجاد، (د.ط)، تهران: عطارد.
العلامه حلی، حسن بن یوسف، (1407 ق) نهج الحق، (د.ط)، قم: دارالهجرة.
العیاشی، محمد بن مسعود، (1380 ق) تفسیر، (د.ط)، تهران: النشر العلمیة.
فتال، محمد بن حسن، (د.ت) روضة الواعظین، (د.ط)، قم: الرضی.
قاضی نعمان، محمد بن نعمان، (1385 ق) دعائم الإسلام، (د.ط)، مصر: دارالمعارف.
قاضی عیاض، عیاض بن موسی، (1407 ق) الشفا بتعریف حقوق المصطفی، (د.ط)، عمان: دار الفیحاء.
القرشی، باقر شریف، (1394 ق) حیاه الإمام الحسین بن علی (ع) دراسة وتحلیل، (د.ط)، النجف: الأدب.
القرشی، باقر شریف، (1409 ق) حیاة الإمام زین العابدین (ع)، (د.ط)، بیروت: دارالأضواء.
القرشی، باقر شریف، (1413 ق) حیاة الإمام محمد الباقر (ع)، (د.ط)، بیروت: دارالبلاغة.
القندوزی، سلیمان، (1416 ق) ینابیع المودة لذوی القربی، تحقیق الحسینی، (د.ط)، (د.ب): دار الأُسوة.
کلینی، محمد، (1365 ش) الکافی، تهران، (د.ط): دارالکتب الإسلامیة.
کمیت بن زید الأسدی، (1997 م) شعر الکمیت بن زید أسدی، (د.ط)، بیروت: عالم الکتب.
الکندی، محمد، (د.ت) کتاب الولاة وکتاب القضاة، (د.ط)، قاهرة: دار الکتاب الإسلامی.
الکوفی، محمد بن سلیمان، (1412 ق) مناقب الإمام امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (ع)، (د.ط)، قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
المجلسی، محمد باقر، (1404 ق) بحارالأنوار، (د.ط)، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مجموعة مؤلفین، (2004 م) السلفیة النشأة، المرتکزات، الهویة، (د.ط)، بیروت: معهد المعارف الحکمیة.
المسعودی، علی بن حسین، (1404 ق) مروج الذهب ومعادن الجواهر، تحقیق أسعد داغر، (د.ط)، قم: دارالهجرة.
مسکویه الرازی، ابوعلی، (1379 ش)، تجارب الأمم، تحقیق أبولقاسم امامی، الطبعة الثانیة، تهران: سروش.
مصعب زبیری، (1999 م) نسب قریش، تحقیق إ.لیفی بروفنیسال، (د.ط)، قاهرة: دارالمعارف.
المفید، محمد (شیخ مفید)، (1413 ق) الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، (د.ط)، قم: المؤتمر الشیخ المفید.
المفید، محمد (شیخ مفید)، (1413 ق) الإختصاص، (د.ط)، قم: المؤتمر الشیخ المفید.
المفید، محمد (شیخ مفید)، (1413 ق)، الجمل والنصرة لسید العترة فی حرب البصرة، (د.ط)، قم: المؤتمر الشیخ المفید.
نصر بن المزاحم، (1382 ق) وقعة صفین، تصحیح عبدالسلام هارون، (د.ط)، (د.ب): مؤسسة العربیة الحدیثة.
الواقدی، محمد بن عمر، (د.ت) الردة، تحقیق الجبوری، (د.ط)، بیروت: دارالعرب الإسلامی.
الواقدی، محمد بن عمر، (1418 ق) المغازی، (د.ط)، قم: مکتب الأعلام السلامی.
ورام بن أبی فراس، (د.ت)، مجموعة ورام، (د.ط)، قم: الفقیه.
الیعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، (1379 ق) تاریخ، (د.ط)، بیروت: دارصادر.
-الفارسیة
مادلنگ، ویلفرید، (1377 ش) خلافة النبی محمد (ص)، ترجمة أحمد نمایی، (د.ط)، مشهد: آستان القدس الرضوی، مؤسسة البحوث الإسلامیة.
هدایت پناه، محمد رضا، (1393ش) إنعکاس الفکر العثمانی فی کربلاء، (د.ط)، قم: معهد البحوث الحوزوی والجامعی.
2-رسالات الماجستیر
مخلصی، محمد حسین، (1385 ش) «دراسة مقارنة للإمامیة والسلفیة فی الإمامة»، مذکرة لنیل شهاده الماجستیر، مؤسسة العلمی والتحقیقی ألإمام الخمینی (ره).
مروجی الطبسی، محمد حسین، (1394 ش) «مواقف عثمانیة وابن تیمیة حول فضائل أهل البیت (ع)»، مذکرة لنیل شهاده الماجستیر، قم، مرکز الحوزة العلمیة.
منصورزاده، زهرا، (1394 ش) «التکفیر المعارضوا فی القرآن والحدیث»، مذکرة لنیل شهاده الماجستیر، الأیلام، جامعة الإلهیات والمعارف الإسلامی.
3-المجلات
داداش نجاد، منصور؛ توحیدی نیا، روح الله، (1393 ش)، «حدیث صلح الإمام الحسن (ع)»، المجلة تاریخ الثقافة والتمدن الإسلامی، 1393 ش، الخامسة، العدد السابع العشر، صص 98-77.
الرنجبر، محسن، (1398 ش) «تحلیل ونقد منهج وتاریخ إبن جوزی فی تقریر عاشوراء على أساس کتاب تذکرة الخواص»، الدراسة النقدیة لنصوص وبرامج العلوم الإنسانیة، 1398 ش، الثامنة، العدد 10 (62 علی التوالی)، صص 143-157.
---، (1381 ش) «مواضع الإمام حسین (ع) زمن معاویة والمجمتع الإسلامی»، مجلة المعرفة، أبریل 1381 ش، العدد52، صص 62-75.
---، (1395 ش) «راجع النقدی بعض تقاریر الشیخ صدوق عن عاشوراء»، تاریخ الإسلام فی مرآة البحث، 1395 ش، الثالث عشر، العدد1 (الدورة الأربعون)، صص 45-70.
السلیم، بشیر؛ کریمخانی، أصغر وصفاکیش، حمید رضا، (1397 ش) «التحقیق فی دور المتمردین فی عاشوراء»، مجلة المعارف الحسینی، 1397 ش، العدد 11 (22)، صص 17- 38.
العابدی، سمیة ومهدی المردانی، (1395 ش) «العزة والغیرة فی تقابل العصبیة والکفر مع الإمام وبنی أُمیة»، مجلة حسینی التعلیمیة، شتاء 1395 ش، العدد 4، صص 51-72.
العلوی، سیدة فاطمة، (1398 ش) «ما رأیت الّا جمیلا»، مجلة المعارف الحسینی، 1398 ش، العدد 4 (14)، صص 17- 38.
قنوات، عبدالرحیم وجوهری، مصطفی، (1396 ش) «مسؤولیة یزید فی قضیة کربلاء واستشهاد الإمام الحسین (ع)»، مجلة البحوث التاریخیة، 1396 ش، التاسعة، العدد 4 (36 علی التوالی)، صص 33-49.
منشد نصر الله، محمدکاظم والکعبی، محمد کریم، (2014 م) «الثورة الحسینیة فی الروایة التاریخیة والقراءة الاستشراقیة»، المجلة دراسات إستشراقیة، خریف 2014 م، العدد 2، صص 85-145.
)