ظهور المؤسسات الصلاحية التابعة للأيوبيين(المدارس والخانقاهات) في بلاد الشام ومصر

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذ مساعد في قسم التاريخ، جامعة حکيم سبزواري، سبزوار، إيران،

2 أستاذ مساعد في قسم تاريخ و حضارۀ الأُمم الإسلاميۀ، جامعة الإمام الخميني الدوليۀ، قزوين، إيران،

المستخلص

يقدم هذا البحث تقريراً تاريخياً وصفياً تم الحصول عليه من مصادر مباشرة وبعض الأبحاث التاريخية حول أربعة مؤسسات تعليمية ودينية أسسها صلاح الدين الأيوبي (توفي عام 589 هـ)، مؤسس حکومة الأيوبيين، وهما مدرستان وخانقاها صلاحية في کل من مدينتي القدس والقاهرة. تسعى هذه الدراسة من خلال المنهج التحليلي إلى تقديم تحليل سردي لهذه الظاهرة التاريخية لمعرفة دوافع إنشاء هذه المؤسسات، تمشياً مع السياسات الثقافية والدينية لمؤسسها أو الآثار الحتمية للتطورات التاريخية. وهکذا فقد قمنا بدراسة العوامل السياسية مثل السعي لتحقيق الشرعية السياسية، والعوامل الدينية بما فيها الجهود المبذولة لتعميم أفکار الأشاعرة والقضاء على الأفکار المنافسة، والعوامل الجهادية التي تؤثر على خلق الدوافع الجهادية ضد الصليبيين، والعوامل العملية التي تتمثل في محاولة تکييف ظاهرة مؤسسات "الصلاحية" مع عملية الشرق إلى الغرب ونشر الظواهر الحضارية للمدرسة والخانقاه والظواهر الثقافية للحياة المدرسية والخانقاهية.

الكلمات الرئيسية

عنوان المقالة [English]

The Appearance of Salahiyya Institutions (Madrasah and Khanqah) in Egypt and Syria

المؤلفون [English]

  • Alireza Ashtari Tafreshi 1
  • fatemeh Ahmadvand 2
1 Assistant Professor, Shia History Dept., Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran, (Corresponding Author)
2 Assistant Professor, History and Civilization of Islamic Nations Dept., Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran,
المستخلص [English]

This historical research based on the study of primary and secondry sources, is studying four institutes founded by Saladin/Salah al-Ddin Ayyubi (d. 589AH), two in Cairo and two others in Jerusalem.  The research has attempted to analyse the factors of appearance of these institutions, according to the religious policies of Ayyubids. It shows also the historical influence of these institutions. In general, these subjects have been studied in the article: political factors  of appearance of Salahiyyahs like the political legitimacy; religuos factors of appearance of Salahiyyahs like the motivations on behalf of Ash`ari propaganda and the subversion aganint othor religions; military (Jihadi) factors of appearance of Salahiyyahs i.e. or the propaganda for making wars by muslims against crusaders; and the process factors of appearance of Salahiyyahs i.e. the social – historical diffusion of Madrasah and Khanqah and their cultural life from the east (Iran and Iraq) into west (Syria and Egypt).  

الكلمات الرئيسية [English]

  • Salahiyyah
  • Madrasah
  • Khanqah
  • Deffusion
  • Ayyubid Period

النص الكامل

برپایی مؤسسات صلاحیه ایوبیان(مدارس و خانقاه­ها) در شام و مصر

علیرضا اشتری تفرشی[1]

فاطمه احمدوند[2]

چکیده

این پژوهش ضمن ارائه گزارشی تاریخی– توصیفی به دست آمده از منابع دست اول و برخی پژوهش­های تاریخی از چهار مؤسسه آموزشی و دینی برپا شده به دست صلاح الدین ایوبی(د. 589ق)، بنیانگذار سلسله ایوبیان، یعنی دو مدرسه و دو خانقاه صلاحیه در هر یک از شهرهای بیت المقدس و قاهره، می‌کوشد تا با روش تحلیلی، عوامل مؤثر در انگیزش­های ایجاد این مؤسسات، منطبق با سیاست­های فرهنگی و مذهبی بنیانگذار آنان و یا تأثیرات ناگزیر تحولات تاریخی، به ارائه روایتی تحلیل­بنیان از این پدیده تاریخی نائل آید؛ بدین­ترتیب، عوامل سیاسی مانند تلاش برای کسب مشروعیت سیاسی، عوامل مذهبی، از جمله تلاش برای تعمیم اندیشه های اشاعره و حذف آراء رقیب، عوامل جهادی یعنی تأثیر بر ایجاد انگیزه‌های جهادی بر ضدّ صلیبیان و عوامل فرایندی یعنی کوشش برای تطبیق پدیده مؤسسات صلاحیه با فرایند شرق به غرب پخش پدیده‌های تمدنی مدرسه و خانقاه و پدیده­های فرهنگی زندگی مَدرسی و خانقاهی در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.

 

کلیدواژه­ ها: صلاحیه، مدرسه، خانقاه، نظریه­پخش، عصر ایوبی.


[1] . استادیار گروه تاریخ تشیع دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران، (نویسنده مسئول)، a.tafreshi@hsu.ac.ir

[2] . استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران، ahmadvand@ISR.ikiu.ac.ir

 

المراجع

  1. آرمین دخت، امین، جان احمدی، فاطمه و شعبانی، رضا، «مطالعه تطبیقی مکان گزینی دو پایتخت شیعی در قرن چهارم هجری: شیراز بویهی و حلب حمدانی»، پژوهش نامه تاریخ های محلی ایران، سال چهارم، شماره 2، 1395.
  2. ابن‌حجر عسقلانى، احمدبن على، به کوشش محمد عبدالمعیدخان، الدرر الکامنة فى اعیان‌المائة الثامنة، حیدرآباد 1392/1972.
  3. ابن‌جبیر، محمدبن احمد، رحله ابن‌جبیر، بیروت، 1404/1984.
  4. ابن خلدون. العبر: تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 1384ش.
  5. ابن شداد، بهاء الدین، النوادر السلطانیه و المحاسن الیوسفیه، چاپ جمال الدین شیال، مصر 1964.
  6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، بی تا.
  7. ابن واصل، محمد بن سالم، تاریخ ایوبیان(مفرج الکروب فی اخبار بنی ایوب)، مترجم پرویز اتابکی، تهران، بی جا، 1383ش.
  8. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی تأریخ البشر، قاهره، 1325.
  9. امیری، زهرا، «سیاست خواجه نظام­الملک در تاسیس مدارس نظامیه»، تاریخ پژوهشی، پاییز 1392، شماره 56.
  10. پورجوادی، نصراله، تصوف، تهران، نشر کتاب مرجع، 1388ش.
  11. عبدالرحمان‌بن حسن جبرتى، تاریخ عجائب الآثار فى التراجم و الاخبار، بیروت، بى‌تا.
  12. چیتیک، ویلیام، درآمدی بر تصوف و عرفان اسلامی، ترجمه جلیل پروین، تهران، انتشارات حکمت، 1388ش.
  13. حاجى خلیفه، مصطفی بن عبداله، کشف الظنون عن اسامی کتب و الفنون، بیروت، 1402.
  14. حاج اسماعیلی، محمدرضا و حبیب الهی، مهدی، «بررسی و تحلیل اخلاق جنگ در قرآن و حدیث»، پژوهشنامه اخلاق، بهار 1391، شماره 15.
  15. حِتّی، فیلیپ خوری، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، نشر آگه، ش1380.
  16. حقیقی، محمود، «بررسی کتابخانه­های مدارس و دانشگاه­های قلمرو تمدن اسلامی و مقایسه آنها با کتابخانه های دانشگاهی اروپا در قرون وسطی»، مشکوه، تابستان 1374ش، شماره 47.
  17. حنبلی، مجیرالدین، الأنس الجلیل بتأریخ القدس و الخلیل، نجف، 1966.
  18. حمویه جوینی، سعدالدین، «قلب المنقلب، با مقدمه و تصحیح نجیب مایل هروی»، معارف، سری 5، ش. 2، 1367ش.
  19. خضری، سیداحمدرضا، علل و عوامل تجزیه خلافت عباسی، تهران، نشر غدیر خم، 1377ش.
  20. خسروشیری، علی و جوان، مصطفی، «ایران پس از انقلاب اسلامی و حزب الله لبنان: تأثیرات و پیامدها»، مطالعات راهبردی بسیج، شماره 42، 1388ش.
  21. دجانی، برهان، الصراع الإسلامی – الفرنجی علی فلسطین فی قرون الوسطی، بیروت، 1994
  22. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، تحقیق صلاح الدین منجد، کویت، 1948.
  23. زرکلی، خیر الدین، الاعلام قاموس تراجم لاشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، بیروت، دارالعلم للملایین، 1396ق.
  24. زمانی محجوب، حبیب و بادکوبه هزاوه، احمد، «بررسی وضعیت شیعیان در حلب عهد بنی مرداس»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شماره 14، 1391.
  25. سخاوى، محمدبن عبدالرحمان، التبر المسبوک فى ذیل السلوک، قاهره، بى‌تا؛
  26. سیوطی، عبدالرحمان، حسن المحاضره، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالکتب العربیه، 1967
  27. سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق عبدالفتاح الحلو و محمود الطناحی، جیزه، هجر للطباعه و النشر و ...، 1992.
  28. شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام: از آغاز تا فروپاشی ایوبیان در مصر، ترجمه‌ی محمد حسین ساکت، چاپ اول، تهران، نشر نگاه معاصر، 1387ش.
  29. عبدالمهدی، عبدالجمیل حسن، المدارس فی بیت المقدس، اردن- عمان، مکتبه الاقصی، 1981.
    1. عتبی، ابونصر محمدبن‌عبدالجبار، الیمینی، چاپ احسان ذنون الثامری، بیروت، 1424.
  30. عدلی، محمدرضا، «خانقاه»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، انتشارات دایره المعارف بزرگ اسلامی، 21/718-734.
  31. عسلی، کامل جمیل، معاهد العلم فی بیت المقدس، قاهره، 1981.
  32. عمادالدین کاتب اصفهانی، فتح القسی فی فتح القدسی، دارالمنار، 2004.
  33. غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه های بزرگ اسلامی، ترجمه نوراله کسایی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، 1377ش
    1. فارسی، الحلقه الاولی من تاریخ نیسابور المنتخب من السیاق، چاپ محمد کاظم المحمودی، قم، 1403ق.
  34. فیرحی، داوود، «مفهوم جنگ و اخلاق نظامی در اسلام شیعی»، فصلنامه سیاست (دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران)، شماره 5، 1387ش.
  35. قَلقَشَندی، احمد(بی­تا). صبح الأعشی فی صناعه الإنشاء، قاهره، وزاره الثقافه.
  36. کامران، حسن، متقی، آشین، میراحمدی، فاطمه سادات، غلامی، بهار، «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر شیعیان پاکستان بر اساس نظریه پخش»، جغرافیا، تابستان 1392، شماره 37.
  37. کیانی، محسن، تاریخ خانقاه در ایران، 1369ش.
  38. اولگ گرابار، شکل گیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379.
  39. محمود اوغلی، رضا، «انقلاب اسلامی ایران و مؤلفه های تأثیرگذار منطقه ای آن»، مطالعات بیداری اسلامی، سال پنجم، شماره 9، بهار و تابستان 1395ش.
  40. مقریزی، خطط، بیروت، دارصادر، بی تا.
  41. نفیسی، سعید، «احوال بزرگان: سعدالدین حمویه»، یادگار، سری 1، شماره 10، 1342ش.
  42. نعیمی، عبدالقادر بن محمد دمشقی، الدارس فی تأریخ المدارس، چاپ جعفر الحسنی، دمشق، 1948.
  43. Leiser, Gary, "The Madrasah and the Islamization of the Middle East: the Case of Egypt", in Journal of the American Research Center in Egypt, Vol. XXII, 1985.
  44. Leiser, Gary, “Notes on the Madrasa in Medieval Islamic Society” in the Muslim World, V. LXXVI, No. 1, P. 16-23, 1986.
  45. Makdisi, George, the Rise of Colleges, Edinburgh University Press, 1981.
  46. Tamari, Sh., "Sulla Conversione della Chiesa di Sant Anna a Gerusalemme nella Madrasa as – Salahiyya", in RSO, XLIII, Roma, 1968, 327 ff.
  47. Thubron, Colin, Jerusalem, London, 1969.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

آفاق الحضارة الاسلامية
المجلد 22، العدد 2 - الرقم المسلسل للعدد 44
الخریف والشتاء
2020
الصفحة 27-51

ملفات

شارك

إرسال الاستشهاد إلى

الإحصائيات