دراسة نقدية في صحّة «حديث الکساء المشهور» في ضوء منهج تحليل المحتوي

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 استاذة مساعدة في قسم علوم القرآن والحديث بجامعة الزهرا (س)

2 طالبة دکتوراه في قسم علوم القرآن والحديث بجامعة الزهرا (س)

المستخلص

ذکرت واقعة الکساء بکيفيتين: رواية مشهورة في قسم الملحقات لمفاتيح الجنان وروايات من الأئمة (ع) والصحابة في الکتب الحديثية للشيعة وأهل‌السنة. هذا المقال بصدد استخدام منهج تحليل المحتوي لدراسة إمکانية صحة حديث الکساء المشهور نظراً إلي مضامينه. يعتبر منهج تحليل المحتوي آلية منهجية في تحليل النصوص في المجالات المختلفة ويهدف استنطاق الوثائق والنصوص لمعرفة مضامينها ودلالاتها الظاهرة والمضمرة بتصنيف الدلالات الموضوعية ضمن فئات رئيسة أو فرعية أو ضمن مقولات تصنيفية. إستخراج المضامين الرئيسة في کل صنف من الروايات يوضِّح لنا أنّ الرواية المشهورة، منفردة في مضامينها، في الوقت الذي نسبة التلائم بين مضامين الروايات الواردة عن الأئمة (ع) والصحابة عالية. هذا وأنّ إجراء المقارنة بين الهدف من صدور الرواية –الذي لايکون إلّا تعريف مصداقٍ لمفهوم «أهل البيت» في آية التطهير بما أنّ صدور الرواية يلازم نزول الآية- والمضامين الواردة في کل صنف من الروايات، يبيّن أنّ مضامين روايات غير المشهورة ملائمة تلائماً تاماً مع الهدف ولکن هذا التلائم مفقودٌ تماماً بين مضامين حديث الکساء المشهور والهدف. کل ذلک يجعل من النقل المشهور ليس نصاً منفرداً غيرَ متلائم مع النقل المتواتر فقط بل بعيداً عن الهدف من صدوره ايضاً.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

A Critical Study of Correctness of "Hadith al-Kisa" by Content Analysis Method

المؤلفون [English]

  • parvin baharzadeh 1
  • fatemeh abadi 2
1 Assistant Professor, Department of Quranic and Hadith Sciences, University of Al-Zahra
2 Ph.D student in the Department of Quranic and Hadith Sciences at the University of Zahra
المستخلص [English]

The incident of Kisa mentioned in two ways: a famous hadith in Mafatih Al-Jannan and the narrations of the Imams and companions in the Shi'a and Sunni hadiths. This paper tries to examine the validity of the famous Hadith ofKisa according to its contents by using content analysis method. The method of content analysis is a methodological mechanism in the analysis of texts in different fields. It aims at questioning the documents and texts in order to understand their contents and their apparent and implicit connotations by classifying the objective semantics within the main categories, subcategories or categorical statements. Extracting the main themes in each of the two categories makes it clear that the famous narrative is individual in terms, while the correlation between the contents of the traditions of the Imams and the companions is very high.In addition, the comparison between the purpose of Hadith - the introduction of "Ahl al-Bayt" in Tathir verse with regard to the issuance of narration and descent- and the themes contained in each of the two categories indicates that the themes of the non-famous narratives are suited to the purpose of the narration. While there is no correlation between the concepts of the famous narrative and the goal.
.

الكلمات الرئيسية [English]

  • Hadith Kisa
  • Ahl al-Bayt
  • TathirVerse
  • Content Analysis
  • Main concepts

تحلیل انتقادی صحت حدیث کساء مشهور  با روش تحلیل محتوا

پروین بهارزاده*

فاطمه آبادی[1]

 

چکیده

واقعه کساء به دو کیفیت روایت شده است: روایتی مشهور در بخش ملحقات مفاتیح الجنان و روایاتی از ائمه(ع) و صحابه در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت. این مقاله سعی دارد تا با استفاده از روش تحلیل محتوا امکان صحت حدیث کساء مشهور را با توجه به مضامین وارد در آن بررسی کند. روش تحلیل محتوا، ابزاری روشمند در تحلیل متون به شمار می‌رود و هدف آن به سخن درآوردن متن از طریق طبقه بندی معانی در دسته‌های اصلی و فرعی می‌باشد، تا معانی آشکار و پنهان متن ادراک شود. استخراج مضامین اصلی در هر یک از دو نوع روایات روشن می‌سازد که روایت مشهور مضامین منفردی دارد. این در حالی است که میزان تناسب بین روایات صادره از ائمه اطهار(ع) و روایات صحابه بالا است. علاوه بر آن مقایسه بین هدف صدور روایت –که با توجه به همزمانی صدور روایت با نزول آیه تطهیر چیزی جز شناساندن مصداق اهل بیت نمی‌باشد- و مضامین وارد شده در هریک از دو نوع روایات نشان می‌دهد که مضامین روایات غیر مشهور با هدف تناسب دارد ولی این تناسب در ارتباط با حدیث کساء مشهور کاملا مفقود است. موارد مذکور نه تنها نقل مشهور را متنی منفرد و غیر متناسب با نقل متواتر می‌سازد، بلکه آن را از هدف صدور روایت نیز دور می‌کند.

کلیدواژه­ها: حدیث کساء، اهل بیت(ع)، آیه تطهیر، تحلیل محتوا، مضامین اصلی

 

 



*استادیار،گروه علوم قرآنی وحدیث،دانشگاه الزهرا (س) ،bahar-p@alzahra.ac.ir

 

[1]دانشجوی دکتری گروه علوم قرآنی و حدیثی دانشگاه زهرا (س) (نویسنده مسئول(،
fatemehabadi650@yahoo.com

 

 

 
-        القرآن الکریم
-        آقابزرک الطهرانی، محمدحسن (1403ق). الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ط3، لبنان: دار الأضواء.
-        ابن بابویه، محمد بن على (1362ش). الخصال، ط1، قم: جامعة المدرسین.
-        ابن حنبل، احمد بن محمد (1416ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل، محقق: عامر غضبان؛ ابراهیم زیبق؛ محمد برکات؛ محمدنعین عرقسوسی، ط1، بیروت: مؤسسة الرسالة.
-        ابن عقده الکوفی، احمد بن محمد (1424ق). فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام، ط1، قم: دلیل ما.
-        أبوشبهه، محمد بن محمد (د.ت). الوسیط فی علوم ومصطلح الحدیث، د.ط، القاهرة: دار الفکر العربی.
-        الأمین، محسن (1403ق). أعیان الشیعة، محقق: حسن أمین، ط1، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
-        البحرانی الاصفهانی، عبدالله بن نورالله (1413ق). عوالم العلوم والمعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال( مستدرک سیدة النساء إلى الإمام الجواد)، محقق: محمد باقر موحد ابطحی، ط1، قم: موسسة الامام المهدی (عج).
-        البحرانی، سید هاشم بن سلیمان‏ (1107ق). البرهان فی تفسیر القرآن، مصحح: مؤسسة البعثة، ط1، قم: مؤسسة البعثة.
-        الترمذی، محمد بن عیسى (1419ق). الجامع الصحیح وهو سنن الترمذی، ط1، القاهرة: دار الحدیث.
-        التمار، یوسف (2007م). تحلیل المحتوی للباحثین والطلبة الجامعیین، د.ط، الجزائر: طاکسیج کوم.
-        حر العاملی، محمد بن حسن (1425ق). إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، ط1، بیروت: اعلمی.
-        الحسکانی، عبید الله بن عبد الله (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ط1، طهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
-        الحمداوی، جمیل (د.ت). تحلیل المضمون بین النظریة والتطبیق، د.ط، د.ب: الولایة.
-        خزاز الرازی، على بن محمد (1401ق). کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر، د.ط، قم: بیدار.
-        الخوئی، ابوالقاسم (1369ش). معجم رجال الحدیث، د.ط، قم: مرکز نشر آثار شیعه.
-        الدیلمی، حسن بن محمد (1427ق). غررالأخبار ودرر الآثار، محقق: اسماعیل ضیغم، ط1، قم: دلیل ما.
-        الشهید الثانی، زین الدین بن علی (د.ت). مُسکّن الفؤاد عند فقد الأحبّة والأولاد، ط1، قم: بصیرتی.
-        الصالح، صبحی (1428ق). علوم الحدیث ومصطلحه، د.ط، قم: ذوی القربی.
-        الصالح، مصلح احمد (1419ق). الشامل قاموس مصطلحات العلوم الإجتماعیة، ط1، السعودیة: دار عالم للکتب.
-        الصدر، حسن (1429ق). تکملة أمل الآمل، محقق: حسینعلی محفوظ؛ عدنان دباغ؛ عبدالکریم دباغ، د.ط، بیروت: دار المؤرخ العربی.
-        الطباطبائی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، ط5، قم: جامعة المدرسین.
-        الطبری، محمد‌بن‌جریر (1415ق). المسترشد فی إمامة علی‌بن أبی طالب(ع)، مصحح: احمد محمودی، ط1، قم: کوشانبور.
-        الطریحی، فخرالدین بن محمد (1424ق). المنتخب للطریحی فی جمع المراثی والخطب، د.ط، مصحح: علی نضال، بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
-        الطوسی، محمد بن الحسن (1414ق). الأمالی (للطوسی)، ط1، قم: دار الثقافة.
-        الطوسی، محمد بن الحسن (1381ق). رجال، ط3، نجف: الحیدریة.
-        العاملی، جعفرمرتضی (د.ت). أهل‌البیت(ع) فی آیة التطهیر دراسة وتحلیل، ط.2، د.ب.
-        القمی، عباس (1368ش). الکنی والألقاب، ط5، طهران: مکتبة الصدر.
-        القمی، على بن ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی، ط3، قم: دار الکتاب.
-        الکلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی، ط4، طهران: دار الکتب الاسلامیة.
-        الکوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات الکوفی، ط1، طهران: مؤسسة الطبع والنشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی‏.
-        المامقانی، عبدالله (1385ق). مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ط1، محقق: محمدرضا المامقانی، قم: دلیل ما.
-        المجلسی، محمد باقر بن محمد تقى (1403ق). بحار الأنوار، ط2، بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
-        المفید، محمد بن محمد (1413ق). الفصول المختارة، ط1، تألیف: علی بن الحسین علم الهدی، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
-        النیسابوری، محمد (1411ق). المستدرک علی الصحیحین، د.ط، بیروت: دار الکتب العلمیة.
-        الهلالی، سلیم بن قیس (1405ق). کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ط1، قم: الهادی.
الفارسیة
-        رسولی، مهستی وامیرآتشانی، زهرا (1393ش). تحلیل محتوا با رویکرد کتب درسی، ط1، طهران: جامعه شناسان.
-        القمی، عباس (1382ش). منتهی الآمال، ط15، قم: هجرة.
-        مکارم الشیرازی، ناصر (1395ش). مفاتیح نوین، ط3، قم: إمام علی بن أبی طالب.
-        محمدی ری شهری، محمد (1391ش). اهل بیت علیهم السلام در قرآن و حدیث، د.ط، قم: دار الحدیث.
-        مهرداد، ندا (1395ش). تحلیل محتوای کیفی، ط1، طهران: بشری.
المجلات
-        صحتی سرورودی، محمد (1383ش). «تحریف شناسی تاریخ امام حسین(ع)»، کتابهای اسلامی، العدد 18، صص 35-80.
-        کریبندروف، کلاوس (1373ش). «تجزیه وتحلیل محتوا»، رسانه، العدد 20، صص46-50.