Document Type : Research Paper
Author
Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University
Abstract
Keywords
تحلیل اندیشه فلسفی نجیب محفوظ درباره علم مدرن در گفتمان روایی
موردپژوهی شخصیت عرفه در رمان اولاد حارتنا
علیرضا نظری[1]
چکیده
رمان اولاد حارتنا اثر نجیب محفوظ یک رمان نمادین است که تاریخ زندگی بشر را با محوریت زندگی پیامبران بزرگ در قالبی روایی بازآفرینی میکند اما بیشتر به یک بیانیه فلسفی نزدیک است، به ویژه در بخش پایانی زمانی که عرفه وارد داستان میشود و همه حوادث پیرامون وی به عنوان نماد علم مدرن رخ میدهد. محفوظ این شخصیت را برای بیان اندیشه فلسفی درخصوص علم مدرن تقابل آن با ادیان و تسلیم شدن آن در برابر قدرتها به کار میگیرد. ضرورت پژوهش در این نکته نهفته است که چنین اندیشهای درخصوص علم که در بدو امر اندیشهای برخاسته از غرب است چگونه بر روشنفکران و نویسندگان جهان اسلام تأثیر گذاشته و آنها به مبلغان این اندیشه با استفاده از ادبیات تبدیل شدهاند. لذا این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی – تحلیلی با اتکا بر این جنبه از رمان به تبیین مظاهر غربی علم بپردازد که محفوظ در شخصیت عرفه ارائه کرده است و نشان داده میشود که محفوظ در قالب این شخصیت اندیشه فلسفی خاصی نسبت به علم را از حیث خاستگاه، تقابل با ادیان، سوء استفاده از علم توسط قدرتها بیان کرده است. عرفه در گفتمان روایی محفوظ، نمادی برجسته برای علم است که با نیت خالصانه و با هرهگیری از جادوی خود که گاهی در تعارض با ادیان است، برای خدمت به بشریت قیام میکند و عاقبتی که محفوظ برای این قیام عرضه میکند چیزی جز سکولاریسم قائل به مرگ خدا نیست و سرانجامی جز بردگی علم در برابر قدرت و قربانی شدن عواطف انسانی ندارد.
کلیدواژها: گفتمان روایی، شخصیت داستانی، علم مدرن، نجیب محفوظ، اولاد حارتنا، عرفه
[1]-استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین المللی امام خمینی / a.nazari@hum.ikiu.ac.ir / (نویسنده مسؤول)