Document Type : Research Paper
Authors
1 Assistant Professor, Department of Islamic History, Institute of Human Sciences and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Master of Islamic Iranian History, Department of Islamic Education and Human Sciences, Amir Kabir University of Technology, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
نیابت خاصه و اقتدارگرایی دینی در گفتمان شیخ احمد احسایی
سيد محمد رحيم ربانی زاده [1]
لطف الله لطفی[2]
چکیده
بررسی رابطه میان دین و ساختار قدرت یکی از موضوعات اصلی جامعه شناسی دینی است. در جامعه ایرانی، دین در درون شبکه پیچیده ای از علائق و منافع سیاسی ،اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی قرار دارد. بررسی گفتمان های دینی در ایران به ما کمک خواهد کرد تا شناخت دقیق تری را از شکل گیری ساختار قدرت به دست آوریم. با گسترش نوگرایی در جامعه ایرانی، اقتدارگرایی دینی از سوی گروه های مختلف جامعه به چالش کشیده شد. این چالش حاصل رویارویی نظام سنتی با پاره ای از نتایج و آثار و لوازم نوگرایی بود. در سال های آغازین قرن سیزدهم هجری/ نوزدهم میلادی مکتب شیخیه تحت تاثیر افکار و آرای شیخ احمد احسایی پا به عرصه ظهور نهاد که با طرح «نیابت خاصه» بسیاری از تحولات فکری، دینی، سیاسی در تاریخ ایران معاصر را تحت تاثیر خود قرار داد. نوشتار حاضر که بررسی بن مایه اصلی تفکر شیخ احمد احسایی را مد نظر دارد در پی پاسخ به این پرسش است که مفهوم نیابت خاصه در قالب نظریه شیعه کامل در آراء احسایی چه فرایندی را طی کرده است؟ شیخ احمد احسایی با تفسیری باطنی از نیابت خاصه و عبوراز معنای حقوقی و وکالتی نواب ائمه شیعه از یک سوی و نفی نیابت عامه مجتهدین اصولی از سوی دیگر،به طرح نظریه شیعه کامل و باب امام رو آورده است. دستاورد این پژوهش این است که برای نخستین بار ارکان اصلی تعالیم شیخیه تحت عناوین «خدا، پیامبر، امام و شیعه» در آثار شیخ احمد احسایی مطرح شده است و تاکید بر مقام شیعه کامل به منزله ابواب ایمان و معرفت، در آثار او به وضوح بیان شده است.
کلید واژهها: وکالت، نیابت خاصه، نیابت عامه، مجتهدان اصولی، شیعه کامل، اقتدارگرایی.
[1]. استادیار گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) mrrabbanizadeh@gmail.com
[2]. کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی، گروه تربیت و علوم انسانی، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران، ایران l.lotfi1965@gmail.com