Discourse and Cultural Change in Society based on Fairclough’s Critical Discourse Analysis: A Case Study of Surah al-Ikhlas

Authors

1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Allameh Tabataba’i University

2 Ph. D. Student, Department of Arabic Language and Literature, Allameh Tabataba’i University

Abstract

The relationship between language and society has preoccupied linguists and philosophers for many years. With the emergence of Halliday’s functional linguistics, impacts of language on society and the dialectic relationship between them have been given more attention. Following this approach, we witnessed the appearance of critical discourse analysis (CDA) which focused on the dialectic relationship between language and society. According to this approach, discourse including the use of language to communicate with others seeks to exert influence on society and culture. While taking some of its elements from the society, the discourse can also affect the society and lead to the emergence of novel culture and worldview. Thus, the comparison of different stages of critical discourse analysis to Surah al-Ikhlas reveals that the discourse of this Surah seeks to create a new ideology in the society aiming to spread a monotheistic view. All words and elements of language in this discourse are consistent with such ideology. In this line, the dialectic connection between discourse and society can be revealed.

Keywords

Full Text

گفتمان و تغییر فرهنگی جامعه از دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف: تحلیل موردی سورة اخلاص

حمیدرضا میرحاجی[1]

امیرمسگر[2]

چکیده

از دیرباز مسالة ارتباط زبان و جامعه ذهن بسیاری از زبان‌‎شناسان و فلاسفه را به خود مشغول کرده است. با پیدایش رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرای هلیدی، موضوع تأثیر زبان بر جامعه و ارتباط دیالیکتیک بین آنها مورد توجه قرار گرفت. به دنبال این رویکرد در زبان‌‍شناسی شاهد ظهور تحلیل گفتمان انتقادی بودیم که به ارتباط دیالیکتیک زبان و جامعه باور داشت. بر اساس این رویکرد، گفتمان که همان کاربرد زبان با هدف ارتباط با دیگران است در پی تأثیر گذاشتن بر جامعه و فرهنگ می‌باشد. با اینکه خود گفتمان برخی از عناصر را از جامعه می‌گیرد، درعین‌حال می‌تواند جامعه را تحت تأثیر خود قرار دهد و به ظهور فرهنگ و جهان‌بینی جدیدی منجر شود. از این‌رو با تطبیق مراحل تحلیل گفتمان انتقادی بر سورة «إخلاص» درمی‌یابیم که گفتمان این سوره به دنبال ایجاد ایدئولوژی جدیدی در جامعه است که هدفش رواج دیدگاه توحیدی در جامعه است و تمام کلمات و عناصر زبان در این گفتمان با ایدئولوژی موردنظر همخوانی دارد. بدین صورت می‌توان ارتباط دیالیکتیک گفتمان و جامعه را آشکار ساخت.

کلیدواژه­ها: زبان؛ جامعه؛ گفتمان؛ فرکلاف؛ تحلیل گفتمان انتقادی.

 


[1]. دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران (نویسندة مسئول). mirhaji_sayyed@yahoo.com     

[2]. دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

amirmesgar9@gmail.com   

تاریخ دریافت:  31/6/99   تاریخ پذیرش :  4/10/99       

 

References

القرآن الکریم.
آقاگل زاده، فردوس (1392ش). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربرد شناسی، ط1، طهران: علمی.
البستاني، فؤاد (1434ق). المجاني الحدیثة، ط9، قم: ذوي القربی.
ابن منظور، (1992م). لسان العرب، تعلیق: علی شیری، (د.ط)، بیروت: دار إحیاء التّراث العربي؛ مؤسسة التّاریخ العربي.
الأندلسي ،أبوحیّان (2010م). البحر المحیط في التّفسیر.مراجعة :صدقي محمّد جمیل، (د.ط)، بیروت: دار الفکر.
بدوي ،أحمد (2009م). التحلیل النّقدي للخطاب في العلوم الاجتماعیة، ط1، بیروت: مرکز دراسات الوحدة.
الشّهري، عبدالهادي (2004م). استراتیجیات الخطاب(مقاربة لغویة تداولیّة)، ط1، بیروت: دار الکتاب الجدید المتّحدة.
الجابري، محمّدعابد (2008م). فهم القرآن الحکیم التّفسیر الواضح حسب ترتیب النّزول، ط1، الدّار البیضاء: دار النّشر المغربیّة.
الرّازي،الفخر (د.ت). التّفسیر الکبیر،د.ط، بیروت: دارالفکر.
الزّبیدي، محمّد (د.ت). تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق: عبدالسّتّار أحمد درّاج، (د.ط)، بیروت: دار الهدایة.
الزّمخشري، حمود بن عمر (2009م). تفسیر الکشّاف، تعلیق:خلیل مأمون شیحا، (د.ط)، بیروت: دارالمعرفة.
السّامرائي، فاضل صالح (1428ق). معاني النّحو، ط1، بیروت: دار إحیاء التّراث العربي.
صدقي، حامد /خلیل پروینی (1397ش). أضواء علی نصوصو تفسیریّة للقرآن الکریم، ط8، طهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)
الطّباطبائي، محمّد حسین (1997م). المیزان في تفسیر القرآن، (د.ط)، بیروت: مؤسسة الأعلمي.
الطّبرسي، الفضل بن الحسن(1430ق). مجمع البیان، ط1، بیروت: دار الأمیرة.
العروي، عبدالله (2012م). مفهوم الأیدیولوجیا، (د.ط)، الدّار البیضاء: المرکز الثّقافي العربيّ.
فوداک،روث/ میشیل مایر (2014م). مناهج التّحلیل النّقدي للخطاب، ترجمة حسام أحمد فرج، عزة شبل محمّد، (د.ط)، مراجعة عماد عبداللّطیف، القاهرة: المرکز القومي للترجمة.
فیرکلاف، نورمن (1387ش). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران ودیگران، ط1، طهران: دفتر مطالعات وتوسعه ی رسانه ها.
فیرکلاف، نورمن (2016م). اللّغة والسّلطة، ترجمة: محمّد عناني، قاهرة: المرکز القومي للتّرجمة.
فیرکلاف، نورمن (2009م). تحلیل الخطاب:التّحلیل النّصّي في البحث الاجتماعي، ترجمة: طلال وهبة، (د.ط)، بیروت: المنظّمة العربیّة للتّرجمة.
فیرکلاف،نورمن (2015م). الخطاب و التّغیّر الاجتماعي، ترجمة: محمّد عناني، ط1، قاهرة: المرکز القومي للتّرجمة.
معلوف، لویس (د.ت). المنجد في اللّغة والأعلام، د.ط، د.ن.
نوبخت، محسن (1394ش). ایدئولوژی وگفتمان درآمدی چند رشته ای، (د.ط)، طهران: انتشارات سیاهرود.
هلیدی،مایکل/ رقیه حسن (1393ش). زبان، بافت ومتن جنبه هایی اززبان در چشم اندازی اجتماعی - نشانه شناختی، ترجمة: مجتبی منشی زاده و طاهره ایشانی، (د.ط)، طهران: علمی.
وافي، علي (1403ق). اللّغة والمجتمع، (د.ط)، السّعودیة: مکتبات عکّاظ للنشر والتّوزیع.
ون دایک، تئون (1394ش). ایدئولوژی وگفتمان، ترجمه ی محسن نوبخت، ط1، طهران: سیاهرود.
یورگنسن ماریان/ لوئیز فیلیپس (1396ش). نظریه وروش در تحلیل گفتمان، ترجمة: هادی جلیلی، ط7، طهران: نی.
Fairclough, norman (1995). critical discourse analysis, new York: longman group.
 
الرّسائل والأطاریح
صالح، حلیمة (2005م). الجنّ في الشّعر الجاهلي (أطروحة لنیل درجة الماجستیر)، إشراف إحسان الدّیک، جامعة نجاح الوطنیّة، نابلس: فلسطین.
مزدید، عارفه (1393ش). تحلیل گفتمان انتقادی سوره آل عمران بر طبق نظریه نورمن فرکلاف (أطروحة لنیل درجة الماجستیر)، إشراف هومن ناظمیان، جامعة تربیّت معلّم، طهران: إیران.
 
الدّوریّات
آقاگل‌زاده، فردوس (1389ش). «کارآمدی الگوی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف در نقد وارزیابی برابرها در متون ترجمه شده ی «خواهران» اثر جیمز جویس»، فصلنامه ی پژوهش های زبان وادبیّات تطبیقی، شماره ی3،  صص1-24.
مومنی، محمد (۱۳۹۵ش). «بررسی تحلیل گفتمان انتقادی سوره یوسف (ع) بر اساس الگوی نورمن فیرکلاف»، چهارمین کنفرانس بین المللی پژوهشهای کاربردی در مطالعات زبان، طهران، موسسه آموزش عالی نیکان.
نوروز، مهدی و فرنگیس فرهود (1395ش). «تعلیم تحذیری سعدی در بوستان با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نظریه ی فرکلاف»، پژوهش نامه ی ادبیّات تعلیمی، شماره ی 32، صص161-189.
الیطاوي، محمد (2018م). «المرجعیة اللّسانیة في التّحلیل النّقدي للخطاب»، مجلة سیاقات اللّغة والدّراسات البینیة، مصر، العدد1، صص354-385.
آفاق الحضارة الاسلامية
Volume 23, Issue 2 - Serial Number 46
autumn and winter
2021
Pages 299-326

Files

Share

How to cite

Statistics