Analysis of Reza Shah Pahlavi's manner toward encounter with Qajar dynasty endowments

Document Type : Research Paper

Authors

1 Ph.D student in history, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran.

2 Associate Professor in Department of History and Civilization, Shahid Beheshti University

3 Assistant Professor in History, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran

Abstract

The Qajars (1795-1925) should be put among those rulers of Iran that by considering the prevalence of religious religiosity and livelihood, constantly maintained the appearance of religion and paid attention to the prosperity of religious institutions such as endowment and religious consumption of endowment resources. Endowment, the prevalence of which is also affected by the variables of political unrest, was highly regarded by the governing body and the general public during the Qajar period. When Reza Khan came to power, who sought to further weaken the institution of religion in the general sense and reduce the influence of the clergy in the specific sense, the Pahlavi dynasty sought to dominate the financial resources of the endowments as much as possible to increase its financial power and legitimacy and to reduce the financial strength of the rival institution - the clergy. The present study, using the historical contextual approach and also relying on some surviving documents, analyzes and categorizes Reza Khan's actions in dominating the endowments of the Qajar era. This study shows that Reza Khan's domination of the Qajar endowments is, in fact, part of his grand plan to overthrow the clergy and to continue his other challenges with them in the fields of education and justice.

Keywords

Full Text

 

واکاوي روش‌هاي مواجهه رضاشاه پهلوي با اوقاف قاجاريه

 

شهناز شعباني­پور[1]

عباس احمدوند[2]

سينا فروزش[3]

 

چکيده

شاهان قاجار (1304-1174ﻫ..ش) را بايد در زمرة آن دسته از حاکمان ايران به­شمار آورد که با عنايت به رواج دين‌داري متشرعانه و معيشت­انديشانه، پيوسته جانب ظواهر دين را حفظ مي‌کردند و به رونق نهادهاي ديني چون وقف و مصرف ديني منابع اوقاف توجه داشتند. وقف که البته رواج آن متأثر از متغير نابساماني‌هاي سياسي نيز هست، در عصر قاجار بسيار مورد توجه هيأت حاکمه و عموم مردم بود. با روي کار آمدن رضاشاه که در پي تضعيف هرچه بيشتر نهاد دين به معناي عام و فرو کاستن از نفوذ روحانيت به معناي خاص بود، سلطنت پهلوي درصدد تسلط هرچه بيشتر بر منابع مالي اوقاف برآمد تا هم بر توان مالي و مشروعيت خويش بيفزايد و هم از توان مالي نهاد رقيب – روحانيت -  فرو کاهد. پژوهش حاضر با بهره‌گيري از رويکرد زمينه­شناسي تاريخي و نيز با تکيه ‌بر برخي اسناد برجاي ‌مانده، به واکاوي و دسته‌بندي اقدامات رضاشاه در تسلط بر اوقاف عصر قاجار مي‌پردازد. اين پژوهش نشان مي‌دهد که تسلط رضاشاه بر اوقاف قاجاري، درواقع بخشي از نقشة کلان او در کنار زدن روحانيت و تداوم ديگر چالش‌هاي او با آنان در زمينه­هاي آموزشي و دادرسي است.

 

کليدواژه­ها: اوقاف، قاجاريه، رضاشاه، مدرنيزاسيون، روحانيت شيعه.

 

 


[1]. دانشجوي دکتري تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات تهران، ايران. Shahnazshabanipour@gmail.com

[2]. دانشيار گروه تاريخ و تمدن دانشگاه شهيد بهشتي(نويسنده مسئول)، تهران، ايران. a_ahmadvand@sbu.ac.ir

[3]. استاديار گروه تاريخ دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات تهران، ايران. s_forouzesh@srbiau.ac.ir

References

وثائق الأرشيف
اسناد وزارت امور خارجه: کارتن 22- پاکت 7- ص 32.
سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران (ساکما): سند شماره 19734/293- سند شماره 26152/296 – سند شماره 290007812- سند شماره 1912/293- سند شماره 250001073- سند شماره 83370/298- سند شماره 2910003348- سند شماره 2910001860- سند شماره 291003214- سند شماره 29100567 – سند شماره 021675/297.
سازمان اوقاف و امور خیریه، دفتر اسناد و شناسایی موقوفات، سند شماره 664.
مجموعه اسناد آستان قدس، سند شماره اموالی 62/100089. سند شماره اموالی 1/102731.
مجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی: سند شماره 103/1/32/2/11- سند شماره 425/1/13/148/10- سند شماره 12033 - سند شماره 16721.
 
الکتب
آبراهامیان، یرواند (1383ش).  ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل‌‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، طهران: نی.
آدمیت، فریدون (1351ش). اندیشة ترقی و حکومت قانون سپهسالار، طهران: خوارزمی.
ا.ک.س.لمبتون (1345ش). مالک و زارع در ایران، ترجمه: منوچهر امیدی، طهران: بنگاه نشر و ترجمة کتاب.
ا.ک.س.لمبتون (1375ش).  ایران عصر قاجار، ترجمه: سیمین فصیحی، مشهد: جاودان مهر.
ازغندی، علیرضا (1382ش). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1320-1357، طهران: سمت.
اورسل، ارنست (1382ش). سفرنامة اورسل، ترجمه: علی‌‌اصغر سعیدی، طهران: زوار.
حکمت، علی‌اصغر (2535). سی خاطره از عصر فرخندة پهلوی، بی‌جا: شرکت چاپ پارس.
حلاج، حسن (1335ش). تاریخ تحولات سیاسی ایران در قرون معاصر، طهران: جعفری.
خلیلی‌‌خو، محمدرضا (1373ش). توسعه و نوسازی ایران در دورة رضاشاه، طهران: جهاد دانشگاهی.
دولت‌‌آبادی، یحیی (1371ش). حیات یحیی، جلد 1، طهران: عطار.
راوندی، مرتضی (1359ش). تاریخ اجتماعی ایران، جلد 4، طهران: امیرکبیر.
رضایی، امید (1390ش). درآمدی بر اسناد شرعی دورة قاجار، طهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
رنه دآلمانی، هانری (1335ش). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه: محمدعلی فره‌‌وش. طهران: امیرکبیر.
ریاحی سامانی، نادر (1378ش). وقف و سیر تحولات قانون‌‌گذاری در موقوفات، شیراز: ا نوید.
سالنامه وزارت معارف (1313-1314ش). بی ‌‌جا: بی نا.
سلیمی‌‌فر، مصطفی (1370ش). نگاهی به وقف و آثار اقتصادی –اجتماعی آن، مشهد: آستان قدس رضوی.
سیف‌‌پور فاطمی، فرج‌الله (1378ش). آیینة عبرت (خاطرات دکتر سیف‌‌پور فاطمی)، به کوشش علی دهباشی، طهران: شهاب ثاقب و سخن.
شجیعی، زهرا (1372ش). نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، جلد 1، طهران: سخن.
شفقی، سیروس (1381ش). جغرافیای اصفهان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
عاقلی، باقر (1371ش). خاطرات یک نخست‌وزیر، طهران: علمی.
کاساکوفسکی، ولادیمیر (1344ش). خاطرات کلنل کاسا کوفسکی، ترجم: عباسقلی حلبی، طهران: امیر کبیر.
کاشف‌‌الغطاء، جعفربن‌‌خضر (بی تا). کشف‌‌الغطاء عن مهمات‌‌الشریعه‌‌الغراء (طبع قدیم)، اصفهان: مهدی.
کرمانی، ناظم‌‌الاسلام (1361ش). تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌‌اکبر سعید سیرجانی، طهران: مؤسسة انتشارات آگاه.
مجموعه قوانین و آیین‌نامه‌های اوقاف (1343ش). طهران: ادارة کل اوقاف.
مجموعه قوانین و مصوبات دورة هشتم قانون‌گذاری (بی تا). طهران: چاپخانة مجلس.
مستوفی، عبدالله (1377ش). شرح زندگی من. جلد 2. طهران: زوار.
مطبعه‌‌چی اصفهانی، سید مصطفی (1392ش). وقف کارآمد. طهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
ملکم، سرجان (1383ش). تاریخ ایران، ترجم: حیرت، جلد 1، طهران: سنایی.
منظورالاجداد، محمدحسین (1370ش). سیاست و لباس (گزیدة‌‌ اسناد متحدالشکل شدن البسه 1307-1318)، طهران: سازمان اسناد ملی.
نفیسی، محمدرضا (1371ش). نگاهی به سیر اندیشة اقتصادی در عصر پهلوی، طهران: طرح نو.
 
المقالات
احمد ملکی، رحمان (1377ش). «سقاخانه‌های قدیمی تهران»، فصلنامة میراث جاویدان، ش 24 و 23، صص 84-89.
پویا، حسن (1389ش). «وقف در اندیشه و آثار امام خمینی»، نشریه وقف میراث جاویدان. انتشارات سازمان اوقاف. ش 70، ص16.
علوی، یوسف (1390ش). «موقوفه‌‌خواری قدیم و موقوفه‌‌خواری جدید»، ویژه‌‌نامة تحلیلی دفتر پژوهش فرهنگی خراسان، انتشارات مؤسسة فرهنگی هنری خراسان، ش 18، ص62.
نیک‌مهر، اسدالله (1392ش). «نیت و مصارف واقفان مشهد در دوره پهلوی اول و دوم؛ با تکیه بر وقف‌‌نامه‌‌های اداره اوقاف خراسان رضوی و آستان قدس رضوی»، مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، سال 45، ش 91، ص110.
 
الرسائل الجامعية
سوزنچی کاشانی، علی (1387ش). شرح حال و زندگی محمدولی‌‌خان اسدی، پایان‌‌نامة کارشناسی‌‌ارشد، دانشگاه آزاد بجنورد، دانشکده ادبیات.
 
الجرائد
اخبار ترقی نسوان، مجلة عالم نسوان (بهمن 1305ش)، سال هفتم، شماره 2.
روزنامة اخگر: شماره 1040، (خرداد 1314ش)، شماره 1041، شماره 1042، شماره 1314، 20 مهر 1316.
آفاق الحضارة الاسلامية
Volume 23, Issue 2 - Serial Number 46
autumn and winter
2021
Pages 109-140

Files

Share

How to cite

Statistics