The review of the Belief of “Imamate” of the Outstanding Rationalists of the Mu’tazilite scholars: The fist half of the 3rdHijri Century

Document Type : Research Paper

Author

Assistant professor of History Department, Institute for Humanities and Cultural Studies

.

Abstract

The subject of current article is a review of the rationalist beliefs of the Mu’tazilite scholars of the 3rd Century in regard to the issue of “Imamate”. The first half of the 3rd Century is a very special period of time in Islamic history during which superiority of the doctrine of “rationalism” or “following wisdom and being reasonable” is highly evident. The issue of “leadership” or “Imamate” is one of the first questions, which from the beginning resulted in the appearance of different perspectives, and thus diverse schools of thoughts including several schools of the rationalists appeared. Hence, this study endeavors to review their way of conclusion of the rational matters, and simultaneously answer to the question that how imamate was perceived within the circles of Mu’tazilite scholars of the first half of the 3rd Century? In responding to this question, there is a claim expressing that their perspectives in regard to this question throughout that period of time were not harmonized, and there were differences of viewpoints; and in this respect, they can be divided into various categories. The two significant paradigms of the Imamate of “Mafzoul-e-Fazel” and that of “Fazel” from two different standpoints can be considered as two of the important convictions of the Mu’tazilite scholars of this era in this regard. It can be concluded that most of the various views ultimately were the results of those two convictional paradigms of the Mu’tazilites, which were accomplished in accordance to the historical traditions in respect to the issue of Imamate

Keywords

References

ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله بن محمد بن الحسین (1378 ق). شرح نهج البلاغة، ج 1، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن المرتضی (1986 م). فضل‌ الاعتزال وطبقات المعتزله، التحقیق: فوادسید، الجزایر: الموسسة الوطنیة الکتاب.
ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی بن محمد أبوالفرج (1412 ق). المنتظم فى تاریخ الأمم والملوک، ج 12، التحقیق: محمدعبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادرعطا، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن حجر العسقلانی (1406 ق). لسان المیزان، ج 2 و 3، التحقیق: دائرة المعرف النظامیة، الهند، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ابن حزم (د.ت). الفصل فی الملل والأهواء والنحل، ج 3 و 4، قاهره: مکتبة الخانجی.
ابن حزم اندلسی، علی بن أحمد بن سعید (1987 م). رسائل ابن حزم الأندلسی، التحقیق: إحسان عباس، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.
ابن خلکان، شمس الدین احمد بن محمد (د.ت). وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، ج 4، التحقیق: احسان عباس، بیروت: دار صادر.
ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، محمد مرسی خولی (د.ت). بهجه المجالس و أنس المجالس و شحذ الذاهن و الهاجس، ج 2، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن عساکر، علی بن حسن (1421 ق). تاریخ مدینة دمشق، التحقیق: علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ابن مرتضی، أحمد بن یحیی (1988 م). المنیة والأمل فی شرح الملل و النحل، التحقیق: محمد جواد مشکور، بیروت: مؤسسة الکتاب الثقافیة.
ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم (1988 م). لسان‌ العرب، ج 7، التحقیق: علی شیری، د.ب: داراحیاء التراث العربی.
ابن ناصر الدین شمس الدین محمد القیسی الدمشقی (1993 م). توضیح المشتبه فی ضبط أسماء الرواة وأنسابهم وألقابهم وکناهم، التحقیق: محمد نعیم العرقسوسی، ج 7، بیروت: دار النشر؛ مؤسسة الرسالة.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1366 ش). الفهرست، الترجمة: رضا تجدد، طهران: امیرکبیر.
ابن هبة الله بن عبد الله الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن (1995 م). تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، تحقیق محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، بیروت: دار الفکر.
أبوزید، نصر حامد (1391 ش). رویکرد عقلانی در تفسیر قرآن؛ پژوهشی در مسئله مجاز در قرآن از نظر معتزله، الترجمة: احسان موسوی خلخالی، تهران: نیلوفر.
اسفرایینی، طاهر بن محمد (1983 م). التبصیر فی الدین و تمییز الفرقة الناجیة عن الفرق الهالکین، التحقیق: کمال یوسف الحوت، بیروت: عالم الکتب.
أشعری، أبی الحسن علی بن اسماعیل (1999 م). مقالات الإسلامیین واختلاف المصلّین، التحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: المکتبة العصریة.
برهان الدین إبراهیم بن محمد بن عبد الله بن محمد بن مفلح (1410 ق). المقصد الأرشد فی ذکر أصحاب الإمام أحمد، ج 1، التحقیق: عبد الرحمن بن سلیمان العثیمین، ریاض: مکتبة الرشد.
بغدادی، أبوبکر أحمدبن علی خطیب بغدادی (1979 م). تاریخ بغداد، ج 7، بیروت: دارالکتب العلمیة.
بغدادی، عبد القاهر بن طاهر بن محمد (1346 ق). أصول الدین، استانبول: مطبعة الدولة.
بغدادی، عبدالقاهر (1385 ش). الفرق بین الفرق در تاریخ مذاهب اسلام، المقدمة، التعلیق والترجمة: محمدجواد مشکور، طهران: إشراقی.
بوعمران، شیخ (1382 ش). مسئله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن، الترجمة: اسماعیل سعادت، طهران: هرمس.
جاحظ، عمرو بن بحر (1987 م). رسائل الجاحظ ـ الرسائل الکلامیة ـ کشاف آثار الجاحظ، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
جارالله، زهدی حسن (1947 م). المعتزلة، قاهرة: مطبعة مصر.
جدعان، فهمی (2000 م). المحنه؛ بحث فی جدلیة الدینی و السیاسی فی الإسلام، بیروت: الموسسة العربیة للدراسات والنشر.
جعفری، یعقوب (ربیع 1374 ش). «دیدگاه‌های مختلف معتزله بصره و معتزله بغداد»، مجلة کلام اسلامی، العدد 13.
جعفریان، رسول (1372 ش). «زمینه‌های قرابت شیعه و معتزله در قرن سوم»، مجموعة المقالات فی مؤتمر شیخ مفید، العدد 95.
حموی، شهاب‌الدین ابوعبداله یاقوت بن عبداله (1995 م). معجم البلدان، ج 1 و 3، بیروت: دارصادر.
حیدری، احمدعلی (1383 ش). «معرفی کلام و جامعه اثر فان اس»، مجلة هفت آسمان، العدد 24.
خیاط، عبدالرحیم بن محمد (1988م). الانتصار والردّ علی ابن الراوندی الملحد، التحقیق محمد حجاری، قاهره: مکتبة الثقافیة الدینیة.
دائرة المعارف بزرگ اسلامی (1378-1389 ش). الإشراف محمد کاظم موسوی بجنوردی، ج 5، 10، 18، 17، طهران: دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
دهخدا، علی اکبر (1377 ش). لغت‌نامه دهخدا، الإشراف: محمد معین و سیدجعفرشهیدی، ج 10، طهران: دانشگاه تهران.
ذهبی، (1417 ق). سیر أعلام النبلا، ج 10، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد (1993 م). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، التحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1420 ق). محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، التحقیق عمر فاروق طباع، بیروت: دار أرقم بن ابی الأرقم.
ربانی گلپایگانی، علی (1381 ش). «خلافت و امامت در کلام اسلامی»، مجلة انتظار موعود، العدد 4.
سبحانی تبریزی، جعفر (الصیف 1371 ش). «تفاوت‌های جوهری دو مکتب کلامی: شیعه و معتزله»، مجله کلام اسلامی، العدد 2.
السبکی، تاج الدین ابی نصر عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافی (د.ت). طبقات الشافعیة الکبری، ج 2، تحقیق عبدالفتاح محمدالحلو و محمود محمد الطناحی، د.ب: داراحیاء الکتب العربیة.
سلطانی، مصطفی (1393 ش). «معتزله بصره و بغداد: تمایزها و تفاوت‌ها»، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، العدد 1.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1384 ش). توضیح الملل، الترجمه: الملل والنحل، التحریر: مصطفی خالقداد هاشمی، المقدمه والتصحیح و التعلیق محمدرضا جلالی نائینی، طهران: اقبال.
الصفدی (د.ت). الوافی بالوفیات، ج 3 و 7، مصدر الکتاب: موقع الوراق، http://www.alwarraq.com، [الکتاب مرقم آلیا غیر موافق للمطبوع].
صفی‌پوری طالب‌نژاد، عبدالرحیم بن عبدالکریم (1377 ش). منتهی الأرب فی لغه العرب، طهران: إسلامیه.
طوسی، الجعفر بن الحسن (1384 ق). تلخیص الشافی، التحقیق: السید حسین بحرالعلوم، ج 4، طبعة النجف.
فاضل، محمود (1362 ش). معتزله؛ بررسی و التحقیق در احوال و آراء و افکار و آثار معتزله، طهران: مرکز نشر دانشگاهی.
قاضی عبدالجبار (د.ت). المغنی فی ابواب التوحید و العدل، التحقیق أحمد فواد الأهوانی، الإشراف: طه حسین، قاهره: الدارالمصریة للتالیف الترجمة.
کرون، پاتریشیا (1389 ش). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، الترجمة: مسعود جعفری، طهران: سخن.
گولد، جولیوس و ویلیام ل.کولب (1376 ش). فرهنگ علوم اجتماعی، الترجمه: مصطفی ازکیا و آخرون، التنقیح: محمد جواد زاهدی مازندرانی، طهران: مازیار.
مادلونگ، ویلفرد (1387 ش). مکتب‌ها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه، الترجمة: جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
محسن، نجاح (1385 ش). اندیشه سیاسی معتزله، الترجمة: باقر صدری‌نیا، طهران: علمی و فرهنگی.
محمد مرتضی الزبیدی (د.ت). تاج العروس من جواهر القاموس، ج 8، مصر: دار مکتبة الحیات.
مرداوی حنبلی، علاء الدین أبی الحسن علی بن سلیمان (1421 ق). التحبیر شرح التحریر فی أصول الفقه، ج 2، تحقیق عبدالرحمن الجبرین، عوض القرنی، أحمد السراح، ریاض: مکتبة الرشد.
مسائل الامامه (1971 م). منسوب به ناشیء اکبر، تحقیق فان اس، بیروت: د.ن.
مسعودی، علی بن الحسین (1374 ش). مروج‌الذهب و معادن الجوهر، ج 2، الترجمة: أبوالقاسم پاینده، طهران: علمی و فرهنگی.
مفید، محمد بن نعمان (1339 ش). مجالس در مناظرات (الفصول المختاره من العیون والمحاسن معروف به مجالس، ج 1، جمال‌الدین محمد بن آقاحسین التحقیق خوانساری، مصحح: خانبابا مشار، طهران: رنگین.
مقدم، حامد (الخریف 1391 ش). «جایگاه نص در مبانی امامت با رویکرد تطبیقی به آراء معتزله، اشاعره، اهل حدیث و امامیه»، مجله امامت پژوهی، السنة 2، العدد 7.
مقریزی، أحمد بن علی (1418 ق). المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، ج 4، التحقیق: منصور خلیل عمران، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ملطی شافعی، أبی الحسین محمد بن أحمد بن عبدالرحمن (1977 م). التنبیه والردّ على أهل الأهواء والبدع، القاهره: المکتبة الأزهریة للتراث.
مهدویان، محبوب (1387 ش). «خلفای نخستین عباسی و فلسفه و کلام»، مجلة تاریخ و تمدن اسلامی، العدد 36.
ناشی اکبر (1386 ش). فرقه‌های اسلامی و مسئله امامت، الترجمة: علیرضا ایمانی، قم: مرکز مطالعات و التحقیقات ادیان و مذاهب.
نجف‌زاده، علی رضا (1389 ش). «افضلیت امام از دیدگاه فرق کلامی»، مجلة فلسفه و کلام، العدد 84.
نصری نادر، البیر (1950 م). فلسفه المعتزلة، اسکندریة: مطبعة دار نشر الثقافیة.
نوبختی‌، حسن بن موسی (1386 ش). فرق الشیعة، الترجمة: محمدجواد مشکور، طهران: علمی و فرهنگی.
یزدی مطلق (فاضل)، محمود (1381 ش). امامت پژوهی؛ بررسی دیدگاهی امامیه، معتزله و اشاعره، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
یوسفوند، بتول (1390 ش). «معتزله و روابط آن با خلافت عباسی در عهد اول»، مجلة فرهنگ پژوهش، العدد 11.
 
Ency of Islamc, art., “Djafar B. Mubashsher“, Vol. II, 373/ Wy A. N. Nader.
Josef Van Ess،'' Theohogie und Gesellschaft Im2. Und3. Jahrhunder Hidschra Eline Geschichte dcs religiosen Denkens im lruhen  “،Walter der Gruyter; Berlin، New york،1991.(الترجمه: فارسی منتشر نشده مورد استفاده واقع شده است)
Webster, Noah (1962). Webster's new Twentieth century dictionary unabridged, Vol. II، second edition, the world publishing company Cleveland and New York.

Files

Share

How to cite

Statistics