دراسة مقارنة لمبادئ علم اللغة المعرفية من منظور عبد القاهر الجرجاني

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلف

أستاذ مساعد في اللغة الفارسيّة و آدابها/ بأکاديميّة العلوم الانسانية والدراسات الثقافية

المستخلص

کان عبدالقاهر الجرجاني أحد أبرز علماء اللغة والأدب والنحو والبلاغة في القرن الخامس الهجري، وله آراء في البلاغة العربية، وقد لعب دوراً هاماً في تطوير علوم البلاغة الإسلامية. وقدّم أعمالاً مهمة کدلائل الإعجاز، وهو يتضمن معاني النحو، و کتاب أسرار البلاغة الذي يشتمل علي مباحث في المجاز والتشبيه والتمثيل والاستعارة. لقد صاغ الجرجاني وجهات نظر البلاغيين من قبله، آخذاً بعين الاعتبار السياق والحالات النفسية للمتکلم والمخاطب على شکل بناء نحوي، وقدم منظوراً جديداً أشار إليه باسم «معاني النحو»، يعني التقديم والتأخير والذکر والحذف والقصر والحصر والفصل والوصل والتعريف والتنکير. نظر عبد القاهر إلى اللغة والبلاغة من معظم الزوايا الممکنة، لدرجة أن وجهات نظر اللغويين والفلاسفة الغربيين مثل ريتشاردز وسوسور ومايکل هوليداي وبلومفيلد وتشومسکي وجورج ليکاف وبنيامين لي ويرف وغيرهم، تتسم بشمولية أقلّ مقارنة بوجهات نظره. في هذه المقالة، قمنا بمقارنة وتحليل آراء اللغويين المعرفيين مع المنظورات اللغوية لعبد القاهر. يعتبر کل من المعرفيين وعبد القاهر أنّ اللغة من القوى الإدراکية التي لها منشأ تجريبي ونفسي واجتماعي. والنحو يتبع المعنى والمفهوم، ويتأثر معنى اللغة بوجهة نظر الفرد وموقعه ومعرفته وتطبيقها الموضوعي.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

A comparative study of the principles of cognitive linguistics with the views of Abdul Qahir Jorjani

المؤلف [English]

  • Alireza shabanlu
Assistant Professor of Persian Language and Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies. Tehran, Iran.
المستخلص [English]

Abd al-Qahir al-Jurjani , who is known as the founder of semantics in the fifth century AH (1009-1078 AD), has important works such as Dalāʾil al-Iʿjāz, including the topics of semantics and the Asrār al-balāghah, including discussions about synecdoche, simile, allegory and metaphor; And it has played an important role in the development of Islamic rhetorical sciences. He formulated the views of the rhetoricians before him, taking into account the context and mental states of the speaker and the audience, in the form of syntactic construction, and presented a new perspective, which he referred to as "the meanings of the grammar." It refers to new meanings that are obtained by repositioning sentence elements, relating sentences to each other, introducing some elements or not, and emphasizing some words. Al-Jurjani  has looked at the language and rhetoric from most possible perspective, but Western linguists and philosophers such as Richards, Ferdinand de Saussure, M. A. K. Halliday, Leonard Bloomfield, Noam Chomsky , George Lakoff, Benjamin Lee Whorf are more limited in their language perspective.  In this article, we have compared and analyzed the views of cognitive linguists with the linguistic perspectives of Abdul Qahir. Abdul Qahir and Cognitive linguists have considered language to be one of the cognitive forces of human beings that has an empirical origin with a psychological and social role. And grammar follows meaning and concept, and the meaning of language is influenced by the individual's point of view, position, and knowledge, and its objective application.

الكلمات الرئيسية [English]

  • Abd al-Qahir al-Jurjani
  • Cognitive Linguistics
  • Meaning
  • Cognition
  • Syntax

بررسی تطبیقی اصول بنیادین زبان شناسی شناختی با دیدگاه‌های عبدالقاهر جرجانی

علی رضا شعبانلو[1]

چکیده

عبدالقاهر جرجانی، عالم نحوی‌ سدة پنجم هجری که از او به عنوان پایه­گذار علم معانی یاد می‌شود، دارای تألیفات مهمی از جمله کتاب دلائل‌ الإعجاز است، این اثر مشتمل‌ بر مباحث علم معانی و کتاب أسرار البلاغه وی، شامل مباحثی دربارة مجاز و تشبیه‌ و تمثیل و استعاره‌ بوده و نقش مهمی را در مسیر تحوّل و تطوّر علوم بلاغی اسلامی ایفا کرده است. وی دیدگاه‌های بلاغیون قبل از خود را با در نظرگرفتن بافت و حالات روانی گوینده و مخاطب، در قالبِ ساختِ نحوی ریخته و دیدگاه تازه‌ای ارائه داد که خود از آن با عنوان «معانی النحو» یعنی همان تقدیم و تأخیر، ذکر و حذف، قصر و حصر، فصل و وصل، تعریف و تنکیر، یاد می‌کند. عبدالقاهر، به زبان و شیوة بلاغت از اکثر زوایای ممکن نگریسته است، به طوری که نظریات زبان‌شناسان و فلاسفة صاحب نظر غربی مانند ریچاردز، سوسور، مایکل هلیدی، بلومفیلد، چامسکی‌، جرج لیکاف، بنیامین لی ورف، و... ، در برابر دیدگاه وی جامعیت و شاملیت کمتری دارد. در این مقاله، دیدگاه زبان‌شناسان شناختی با دیدگاه‌های زبانی عبدالقاهر مقایسه و تحلیل شده است. شناختیون و عبدالقاهر هر دو زبان را یکی از قوای شناختی می‌دانند که منشأ تجربی، روانشناختی و نقش اجتماعی دارد و دستور زبان پیرو معنا و مفهوم است و معنای زبان متأثر از نظرگاه، موقعیت و دانش فردی و کاربرد عینی آن است.

کلید واژه‌ها: عبدالقاهر جرجانی، زبان‌شناسی شناختی، معنی، شناخت، نحو.



[1] . عضو هیئت علمی پژوهشکده زبان و ادبیات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.alirezashabanlu@gmail.com

العربیة
الجرجاني عبدالقاهر (1410/ 1989م)، دلائل الاعجاز، قرأه وعلَّق علیه أبوفهر محمود محمد شاکر، قاهره: مکتبة الخانجي.
الجرجاني عبدالقاهر (1422/ 2001م)، أسرار البلاغة، تحقیق: عبدالحمید هنداوي، بیروت - لبنان: دار الکتب العلمیة.
محمد مراد، ولید (1983م)، نظریة النظم وقیمتها العلمیة في الدراسات اللغویة عند عبدالقاهر الجرجاني، دمشق: دار الفکر.
صحراوي، مسعود (2005م)، التداولية عند العلماء العرب؛ دراسة تداولية لظاهرة الأفعال الکلامية في التراث اللساني العربي، بیروت: دارالطلیعة.
 
الفارسیة
أبودیب، کمال (2005/1384ش). صور خیال در نظریة جرجانی، ترجمة فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، طهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
افخمی ستوده، حنیف (2010/1389ش)، «نهاد ادبی»، مجلة دستور، شماره 6، صص 174-207.
افراشی، آزیتا (2016/1395ش). مبانی معنا‌شناسی شناختی، طهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اونگرر، فریدریش وهانس یورگ اشمیت (2018/1397ش)، مقدمه‌ای بر زبان­شناسی شناختی، ترجمة جهانشاه میرزا بیگی، طهران: آگه.
جانسون، مارک (2018/1397ش)، زیبایی‌شناسی فهم، مترجم: جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
راسخ مهند، محمد (2014/1393ش)، در آمدی بر زبان‌شناسی شناختی، چاپ چهارم، طهران: سمت.
سادات الحسینی، راضیة السادات وعیسی متقی زاده وخلیل پروینی وارسلان گلفام (2016/1395ش)، «بررسی و تحلیل نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی در پرتو نظریة نقش گرای هلیدی»، مجلة جستارهای زبانی، شماره 30، صص 123-142.
ساسانی، فرهاد (2008/1387ش)، «نگاهی به نظریة ساخت و معانی افزوده عبدالقاهر جرجانی»، مجلة زیبا شناخت، سال 9، شماره 19، صص 315-324.
سید قاسم، لیلا و روح الله هادی (2014/1393ش)، «بررسی همانندی­های نظریات عبدالقاهر جرجانی در کاربرد‌شناسی زبان و نقش گرایی هلیدی»، مجلة ادب پژوهی، شماره 28، صص111-129.
ابن الرسول، سید محمد رضا و مرضیه قربان خانی و نصراله شاملی (2017/1396ش)، «مطالعة تطبيقي نظرية نظم عبدالقاهر جرجاني و نظرية بافت موقعيّت فرث»، مجلة ادب عربی، شماره 2، صص 17-35.
سیدقاسم، لیلا و روح الله هادی (2014/1393ش، «بررسی همانندي‌هاي نظریات عبدالقاهر جرجانی در کاربردشناسیِ زبان و نقشگرایی هلیدي»، مجلة ادب پژوهی، شمارة 28، صص 111-129.
شعبانلو، علی رضا (2019/1398ش)، «نقد یکسویگی در نظریه استعاره مفهومی»، مجلة کهن نامه ادب پارسی، شماره 29، صص 1-30.
عباس، محمد (2008/ 1387ش)، عبدالقاهر جرجانی و دیدگاه‌های نوین در نقد ادبی، ترجمة مریم مشرف، طهران: چشمه.
عبدالحسینی، حسین (2014/1393ش)، « تحلیل روانشناختی سخنور بر مبنای تأویل نحوی بازخوانی رویکرد عبدالقاهر جرجانی به فلسفۀ زبان در کتاب دلائل الإعجاز»، مجلة مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 55، صص65-84.
کرافت، ویلیام و آلن کروز (2019/1398ش)، زبان شناسی شناختی، ترجمة: جهانشاه میرزا بیگی، طهران: آگاه.
لانگاکر، رونالد (2018/1397ش)، مبانی دستور شناختی، ترجمة: جهانشاه میرزا بیگی، طهران: آگاه.
لوریا، الکساندر رومانویچ (2012/1391ش). زبان و شناخت، ترجمة حبیب الله قاسم زاده، چاپ سوم، طهران: کتاب ارجمند.
لی، دیوید (2018/1397ش)، زبان شناسی شناختی: یک مقدمه، ترجمة جهانشاه میرزا بیگی، طهران: آگاه.
مزیدی، پروین (2013/1392ش)، «رویکرد عبدالقاهر جرجانی به بلاغت: مقایسه‌ای با برخی نظریه پردازان مدرن»، مجلة مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 54؛ صص51-72.
مشرّف، مریم (2007/1386ش)، «نظم و ساختار در نظریه بلاغت جرجانی»، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 54، صص403-416.
نیلی‌پور، رضا (2015/1394ش. زبان شناسی شناختی، طهران: هرمس.
هادی، روح الله و لیلا سیدقاسم (2013/1392ش)، «بررسی همانندی‌های نظریات عبدالقاهر جرجانی با ‏ساختارگرایی و نقد نو»، مجلة مطالعات بلاغی، شماره هفتم، صص: 127-147.
 
الإنجلزیة
Croft, William & D. Alan Cruse (2005), Cognitive Linguistics. Cambridge University Press. third printing.               
Dirven, René & Francisco J Ruiz de Mendoza. (2010). "Looking back at 30years of Cognitive Linguistics". In "Cognitive Linguistics in Action: From Theory to Application and Back". Berlin, Germany/New York, NY: Mouton de Gruyter. Pp: 13-70.
Langacker, Ronald (1987). Foundations of Cognitive Grammar, Volume 1. Stanford, California: Stanford University Press
.