سماتُ المحليَّةِ في رواية ذاکرة الجسد دراسة في نظرية العالميَّة الأدبية

نوع المستند : علمی ـ پژوهشی

المؤلفون

1 أستاذة مشارکة في فرع اللغة العربية وآدابها بجامعة تربيت مدرس

2 دکتوراه في اللغة العربية وآدابها من جامعة تربيت مدرس

3 أستاذ مساعد في فرع اللغة العربية وآدابها بجامعة تربيت مدرس

4 أستاذ في فرع اللغة العربية وآدابها بجامعة تربيت مدرس

المستخلص

       العالمَّية الأدبية هي ارتقاء أدب ما، کلياً أو جزئياً، إلى مستوى الاعتراف العالمي العام بعظمته وفائدته والإقبال على ترجمته وقراءته وتعرُّفه ودراسته بلغته الأصلية أو بصورة مُترجمة. تميَّزت رواية ذاکرة الجسد لأحلام مستغانمي بمحاولتها لرسم الثقافة السياسية والتقاليد الثقافية الجزائرية. نجحت الرواية في أن تحضر في الفضاء العالمي بعد حصول الکاتبة علي الجوائز العربية کجائزة نجيب محفوظ للإبداع الروائي وقد ترجمت الرواية إلي لغات عديدة. يحاول هذا المقال أن يحلِّلَ إحدي المقوِّمات في رواية "ذاکرة الجسد" ألا وهي خصوصية المحليَّة. تأتي تلک الدراسة في ستة محاورٍ: الهوية العربية، وتکريم الشهداء والإشادة بالمقاومة، ونقد السياسة الوطنية، ورموز تاريخ القديم، واللغة العامية، والزيُّ الجزائري. يقوم الباحثون بدراسة هذه المظاهر في ذاکرة الجسد. تدلُّ النتائج علي أنَّ الرواية تعکسُ خصوصيات المکان الجزائري کما أنَّها مساحة لعرض هاجس العروبة والهوية العربية في توجيه الفکر النضالي تجاه القوة المُستعمِرة الفرنسية. تستمدُّ الکاتبة لإرساء مفهوم العروبة من رموزِ السياسية الناجحة في تاريخ العرب کطارق بن زياد. لکن التباهي بالهوية العربية وتکريم الشهداء لا يعني الاغفال عن الواقع السياسي. کثيراً ما تنقد الکاتبة واقع السياسة عند الأنظمة العربية. تطرح الکاتبة کلَّ تلک المحلية في فضاء تثريه بالحوار العامية والألبسة الجزائرية.

الكلمات الرئيسية


عنوان المقالة [English]

Attributes of the local themein the novel "Memory in the flesh” by AhlamMostaghanemi“A Research on the Universal Literature Theory”

المؤلفون [English]

  • Kobra Roshanfekr 1
  • Kaveh Kherzri 2
  • Hadi NazariMonazam 3
  • faramarz mirzaei 4
1 Associate Professor at the Department of Arabic Language and Literature at TarbiatModarres University
2 Ph.D in Arabic Language and Literature from at TarbiatModarresUniversity
3 Assistant Professor, Department of Arabic Language and Literature, TarbiatModarresUniversity
4 Professor at the Department of Arabic Language and Literature at TarbiatModarresUniversity
المستخلص [English]

The universal literature is an emerging theory in the field of literary critique and comparative literature whose theoretical foundations are evolving. According to this theory, the universal literature is the theory that it wants to study the elements of the universality of literature in various textsto examine the mechanism of travel of text and its entry into the world of literature.The novel, "Memory in the flesh", by AhlamMostaghanemi, is one of the successful novels of the Algerian writer who, after earning several credible awards in the Arab world, such as the Naguib Mahfouz Medal for Literature, was able to translate into major languages, then it was able to attend the universal literature. Among the important conditions for the presence of literary works in the universal environment is the need for the existence of elements in literary work. These elements are divided into intranet and outside textures. The intranet elements are: human look, local color and smell, innovation, the balance between the special and the general. The outside elements are studying the role of linguists and the role of translation, besides that examine the impact of the political power of texts and the cinematic effect on the universality of literature. The present paper seeks to provide descriptive-analytical methods for the "local theme" in this novel in six levels: Arabic identity, Commemoration of the Martyrs of Freedom, Critique of Arab Leadership Policies, Symbols of political success in ancient history, Slang, Algerian clothes.The results of the research indicate that the author, with an emphasis on Arab identity, the study of the Algerian revolution, the pathology of Arab political policy, the narrative of some fictional tales in slang format and the description of the Algerian clothes, was able to beautifully place the Algerian in this novel.

الكلمات الرئيسية [English]

  • Universal literature
  • local theme
  • AhlamMostaghanemi
  • Memory in the flesh

نمودِ رنگ و بوی محلی در رمان ذاکرة الجسد اثر احلام مستغانمی

پژوهشی در نظریه جهان شمولی ادبیات

کبری روشنفکر*

کاوه خضری**،هادی نظری منظم***، فرامرز میرزایی****

چکیده

جهان شمولیِ ادبی، نظریه­ای نوظهور در عرصه نقد ادبی و ادبیات تطبیقی است که مبانی نظری آن در حال تکامل است. بنا بر این نظریه، ادبیاتِ جهان شمول نظریه­ایست که می­خواهد با بررسی مؤلفه­های جهان شمولی ادبیات در متون مختلف، ساز و کار کوچ متون از مرزهای ملی و وارد شدن آن به فضای جهانی ادبیات را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد؛ سپس نتایج حضور در فضای جهانی را بر اساس ارزش­های جهان شمول بررسی کند. رمان "ذاکرة الجسد" اثر احلام مستغانمی، یکی از رمان­های موفقِ این نویسنده الجزائری است که با پرداختن به فرهنگ سیاسی و سنت­های الجزایر، پس از کسب چندین جایزه معتبر در جهان عرب، مانند جایزه نجیب محفوظ، توانست از رهگذر ترجمه به زبان­های مهم، در فضای جهانی ادبیات حضور یابد. از شرط­های مهم حضور آثار ادبی در فضای جهانی، لزوم وجود مؤلفه­هایی در اثر ادبی است. یکی از مؤلفه­های مهم جهان شمولی ادبیات، وجود رنگ و بوی محلی در آثار ادبی است. مقاله حاضر بر آن است تا با روش توصیفی – تحلیلی، نمودهای "رنگ و بوی محلی" را در رمان ذاکرة الجسد در شش سطح: هویت عربی، بزرگداشت مقام شهدای انقلاب الجزائر، نقد سیاست­های عربی، نمادهای موفقیت سیاسی در تاریخ قدیم، زبان عامیانه و لباس الجزائری بررسی کند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نویسنده با تاکید بر هویت عربی، بررسی انقلاب الجزائر، آسیب شناسی سیاست سران عرب، روایت برخی از گفته­های داستانی در قالب زبان عامیانه و توصیف لباس الجزائری، توانست فضای محلی الجزائر را به شکلی زیبا در رمان خود بگنجاند.

کلیدواژه­ها: جهان شمولی ادبی، رنگ و بوی محلی، احلام مستغانمی، ذاکرة الجسد.



*دانشیارگروه زبان وادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس،Kroshan@modares.ac.ir

**دکتری زبان وادبیات عرب ازدانشگاه تربیت مدرس (نویسنده مسئول) ،kawa_khezri@yahoo.com

***استادیار ، گروه زبان و ادبیات عرب ، استاد دانشگاه تربیت  مدرس، hnazarimonazam@yahoo.com

***استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه تربت مدرس، mirzaeifaramarz@yahoo.com

 

الکتب:
بلعباس، حمیدی (2006م). اتجاهات نقد الروایة العربیة فی الجزائر، مذکرة تخرج لنیل شهادة ماجستیر، السانیا، جامعة وهران.
بلعلی، آمنة (2006م). المتخیَّل فی الروایة الجزائریة من المتماثل إلی المختلف، دار الأمل، تیزی وزو.
بن جمعة، بوشوشة (د.ت). الروایة النسائیة المغربیة، تونس، منشورات سعیدان.
الخطیب، حسام (2005م)، الأدب العربی المقارن وصبوة العالمیة، المجلس الوطنی للثقافة والفنون والتراث، الطبعة العربیة الأولی.
عامر، مخلوف (1998م). الروایة والتحوُّلات فی الجزائر، منشورات اتحاد العرب.
عامر، مخلوف (د.ت). توظیف التراث فی الروایة الجزائریة، بحث فی الروایة المکتوبة باللغة العربیة، الجزائر، دار الأیب، ط1.
عبود، عبده (1999م)، الأدب المقارن مشکلات وآفاق، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
العدوانی، معجب (2013م). الموروث وصناعة الروایة مؤثرات وتمثیلات، الرباط، منشورات ضفاف، الطبعة الأولی.
فریجات، عادل (2000م). مرایا الروایة، منشورات اتحاد کتَّاب العرب.
کازانووا، باسکال (1392ش)، جمهوری جهانی ادبیات، ترجمه: شابور اعتماد، طهران، منشورات مرکز، ط 2.
مرتاض، عبدالملک (2003م). أدب المقاومة الوطنیة فی الجزائر (1830-1962) رصد لصور المقاومة فی الشعر الجزائری، منشورات المرکز الوطنی للدِّراسات والبحث فی الحرکة الوطنیة وثورة أول نوفمبر 1954.
مستغانمی، أحلام (2000م). ذاکرة الجسد، دار الآداب، بیروت، الطبعة الخامسة عشرة.
وورد، دیفید (1999م). الوجود والزمان والسرد "فلسفة بول ریکور"، ترجمة وتقدیم: سعید الغانمی، المرکز الثقافی العربی، بیروت، الدار البیضاء، ط 1.
الرسائل الجامعیة:
برکان، سلیم (2004م). النسق الإیدیولوجی وبنیة الخطاب الروائی، مذکرة مقدمة لنیل شهادة ماجستیر، الجزائر، جامعة الجزائر.
بومعزة، نوال (د.ت). الثورة الجزائریة فی الروایة العربیة الجزائریة من الواقعی إلی المتخیَّل، قسنطینة، جامعة الأمیر عبدالقادر للعلوم الإسلامیة.
قارة، فلة ولیندة لکحل (2011م). بناء الشخصیة والمکان فی روایة ذاکرة الجسد، مذکرة معدة استکمالا لمتطلبات نیل شهادة الماستر، الجزائر، جامعة منتوری.
طرشی، زهیة (2015م). تشکیل التراث فی أعمال محمد فلاح الروائیة، الجزائر، سکرة، جامعة محمد خیضر.
لمیاء، لخضر (2014م)، الأنوثة فی الروایة الجزائریة المعاصرة مقاربة سیمیائیة روایة "ذاکرة الجسد" لأحلام مستغانمی نموذجاً، مذکرة لنیل شهادة ماجستیر، الجزائر، جامعة السانیا.
المجلات:
بوجملین، مصطفی (2016م). «إشکالیة اللغة السردیة فی کتاب "فی نظریة الروایة" لعبد الملک مرتاض قراءة نقدیة»، مجلة روی فکریة، العدد الثالث، جامعة سوق أهراس.
حنینة، طبیش (2016م). «مستویات اللغة فی روایات واسینی الأعرج، الجزائر، مجلة إشکالات»، دوریة نصف سنویة محکّمة تصدر عن معهد الآداب واللغات بالمرکز الجامعی لتامنغست.
العتوم، مهی (2007م). «الإزدواجیة اللغویة فی الأدب نماذج شعریة تطبیقیة»، مجلة اتحاد الجامعات العربیة للآداب، المجلد 4، العدد 1، صص 167-183.
ناظمیان، رضا؛ مریم شکوهی نیا (1392ش)، «مقایسه و تحلیل وجوه پسا استعماری در رمان های "موسم الهجرة إلی الشمال" طیب صالح و "سو و شوون" سیمین دانشور»، فصیلة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، العدد 29، صص1-32.